Në vitin 1978, Irani gjendej në një krizë të thellë politike dhe shoqërore. Shah Mohammad Reza Pahlavi, që sundonte me dorë të hekurt që nga 1941 (dhe sidomos pas grushtit të shtetit të vitit 1953 kundër kryeministrit Mossadeq), përballej me protesta masive nga studentët, klerikët islamikë dhe shtresat e gjera popullore.
Shkaku i pakënaqësive:
Represioni i policisë sekrete SAVAK, korrupsioni, varësia e tepruar nga SHBA, politikat e modernizimit të shpejtë që cenonin traditat, si dhe hendeku i madh ekonomik mes elitës dhe popullit.
Roli i Klerit:
Ajatollah Ruhollah Khomeini, atëherë në mërgim në Irak e më pas në Francë, ishte bërë simbol i rezistencës kundër Shahut.
Ngjarjet e 8 shtatorit 1978
Pas muajsh protestash që shpërthyen sidomos në verën e 1978-ës, më 7 shtator Shah-u shpalli gjendjen e jashtëzakonshme në Teheran dhe disa qytete të tjera.
Të nesërmen, më 8 shtator 1978, mijëra demonstrues u mblodhën në Sheshin Jaleh të Teheranit (që më vonë u riemërua Sheshi i Shënjtë Aban).
Ushtria, e pajisur me tanke dhe mitralozë, hapi zjarr mbi turmën e pambrojtur. Protestuesit nuk kishin armë; ata ishin mbledhur për të kërkuar fundin e regjimit të Shahut dhe kthimin e Khomeinit.
Bilanci i viktimave
Shifrat e sakta nuk janë të qarta:
Qeveria e Shahut pranoi 86 të vrarë, por burime të tjera flasin për qindra deri në 3000 viktima.
Historiani iranian Ervand Abrahamian e ka përshkruar këtë ngjarje si “një det gjaku mes Shahut dhe njerëzve”, duke theksuar se ishte masakra më e madhe në historinë moderne të Iranit.
Pasojat politike
Humbja e legjitimitetit të Shahut. Pas masakrës, çdo shpresë për pajtim mes monarkisë dhe popullit u zhduk.
Radikalizimi i protestave
Deri atëherë, një pjesë e opozitës shpresonte për reforma kushtetuese. Pas 8 shtatorit, shumica kërkonte vetëm rrëzimin e Shahut.
Solidaritet kombëtar. Ngjarja bashkoi shtresa të ndryshme shoqërore – studentë, tregtarë të bazarit, punëtorë, klerikë, madje edhe disa elita të zhgënjyera.
Fundi i monarkisë
Vetëm katër muaj më vonë, në janar 1979, Shah-u u detyrua të largohej nga Irani. Më 1 shkurt 1979, Khomeini u kthye triumfalisht nga mërgimi dhe më 11 shkurt 1979 monarkia u rrëzua përfundimisht, duke hapur rrugën për Republikën Islamike të Iranit.
Rëndësia historike
“E Premtja e Zezë” konsiderohet si moment pikëkthesë i Revolucionit Iranian. Deri atë ditë kishte ende dilema mbi të ardhmen e vendit; pas saj, rrëzimi i Shahut u bë i pashmangshëm. Për iranianët, kjo ditë mbetet simbol i gjakderdhjes më të madhe dhe të pathyeshmërisë së popullit përballë një regjimi autoritar.
Përgatiti: L.Veizi
