Nga Lois Beckett – Los Anxhelos
Para se Jaës të kthehej në një klasik kinematografik dhe në filmin e parë amerikan të tipit “veror blockbuster”, regjisori i ri Steven Spielberg mendonte se ky do të ishte filmi i fundit që do t’i jepej mundësia të bënte.
Në vitin 1975, Spielberg, vetëm 26 vjeç, vendosi që filmi i tij i dytë, një thriller mbi një peshkaqen vrasës, të xhirohej në vendngjarje – në ishullin Martha’s Vineyard, në bregun lindor të SHBA.
“Mendjemadhësia ime ishte se mund të merrnim një ekip hollivudian, të shkonim 12 milje larg bregut në Oqeanin Atlantik dhe të xhironim të gjithë filmin me një peshkaqen mekanik. Mendova se do të shkonte për mrekulli,” – tha Spielberg para gazetarëve në Academy Museum of Motion Pictures në Los Anxhelos, ku këtë javë u hap një ekspozitë për 50-vjetorin e Jaës.
Megjithatë, gjysma e parë e prodhimit u kthye në një makth.
“Mendova se karriera ime kishte marrë fund përgjatë xhirimeve, sepse të gjithë më thoshin: ‘Nuk do të të punësojë më askush’,” kujtoi regjisori.
Nga kaosi i xhirimeve tek triumfi
Ekspozita është e para që muzeu ia kushton një filmi të vetëm që nga hapja në vitin 2021. Ajo pasqyron sfidat e shumta të prodhimit – veçanërisht dështimet teknike të peshkaqenit mekanik të quajtur Bruce – por edhe bashkëpunimet artistike që e shndërruan filmin në sukses.
Montazhierja Verna Fields fitoi Oscar për mënyrën se si krijoi skenat e famshme të tensionit, ndërsa kompozitori John Ëilliams mori një tjetër për kolonën zanore të paharrueshme me tingullin e frikshëm “dun-dun”. Në fund, filmi fitoi 260.7 milionë dollarë vetëm në SHBA, duke i hapur Spielberg-ut rrugën për t’u bërë një nga regjisorët më me ndikim të kinemasë amerikane.
Por në vitin 1974, gjatë xhirimeve në Martha’s Vineyard, askush nuk e besonte këtë. Prodhimi dilte vazhdimisht mbi buxhet e jashtë afateve për shkak të problemeve me peshkaqenin, motin, rrymimet dhe madje edhe regatat lokale që ndërhynin në planet me kënd të gjerë të oqeanit.
“Nuk kam parë kurrë në jetën time kaq shumë të vjella,” tha Spielberg mes të qeshurash, duke kujtuar se shumë anëtarë të ekipit sëmureshin në det. “Unë vetë nuk u sëmura kurrë, mendoj vetëm sepse mbaja peshën e gjithë prodhimit mbi supe dhe nuk kisha kohë të sëmuresha.”
Një sfidë teknike e paparë
Tre peshkaqenët animatronikë, të ndërtuar me sistem hidraulik dhe pneumatik, nuk ishin testuar kurrë në ujë të kripur para se të mbërrinin në Martha’s Vineyard. Siç shpjegoi kuratorja e ekspozitës, Jenny He:
“Mekanika dhe uji i kripur nuk shkonin aspak bashkë. Tubat nënujore mbusheshin me vaj ose shkëputeshin.”
Vështirësitë ishin aq të mëdha, saqë Spielberg-it iu ofrua disa herë mundësia të tërhiqej nga filmi dhe projekti të anulohej. Por ai refuzoi.
“Çfarë na mbajti gjallë ishte shoqëria mes nesh. Ishim thjesht duke u përpjekur të mbijetonim.”
Pse xhirimi në oqean bëri diferencën
Megjithëse do të kishte qenë më e lehtë të xhirohej në rezervuarë të kontrolluar, vendimi i Spielberg-ut për të punuar në oqean i dha filmit autenticitetin e frikshëm.
“Ai të bënte të ndjeje se mund ta takoje Bruce-un në det të hapur. Pa ato sfida, Jaës nuk do të kishte qenë kaq i suksesshëm,” – tha kuratorja.
Ekspozita e re përmban mbi 200 objekte origjinale, përfshirë modelin e vetëm në madhësi reale të mbetur nga peshkaqeni, një replikë të varkës Orca dhe madje edhe objekte të ruajtura nga skenat, si një bojë e përdorur në hapjen e filmit.
Spielberg, sot fitues i shumëfishtë i çmimeve Oscar, u shpreh i habitur se si ekipi kuratorial kishte mbledhur e ruajtur relike të tilla pas 50 vitesh:
“Për shembull, kush do ta dinte se një bojë që notonte në atë skenë do të ruhej gjysmë shekulli më vonë për t’u ekspozuar? As vetë unë nuk e dija.”
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
