Më 25 shtator 1983, në orët e pasdites (jo në mesnatë siç shpesh gabimisht thuhet), ndodhi një prej arratisjeve më të mëdha dhe më të guximshme në historinë penale britanike. 38 të burgosur, pjesëtarë të armatosur të Ushtrisë Republikane Irlandeze (IRA), arritën të shpëtojnë nga Burgu Maze, një objekt i sigurisë së lartë pranë Belfastit, në Irlandën e Veriut.
Kjo ngjarje mbetet e njohur si “The Maze Prison Escape” ose “The Great Escape” dhe është konsideruar si turpërim i madh për autoritetet britanike, duke treguar organizimin, disiplinën dhe vendosmërinë e militantëve të IRA-s.
Çfarë ishte Burgu Maze?
Burgu Maze (ose Long Kesh) ishte një nga burgjet më të sigurta në Britaninë e Madhe, ku mbaheshin të burgosur politikë dhe paramilitarë gjatë konfliktit të përgjakshëm të njohur si “The Troubles”.
Shumë prej të burgosurve ishin të dënuar për sulme terroriste, vrasje dhe aktivitete të armatosura si pjesë e luftës së IRA-s për bashkimin e Irlandës.
Si u organizua arratisja?
Arratisja nuk ndodhi nëpërmjet një tuneli të nëndheshëm siç mund të mendohet shpesh (ky është një mit i përhapur), por përmes një plani të ndërlikuar dhe të dhunshëm, që përfshinte:
Futjen ilegale të armëve të zjarrit dhe thikave në burg, përmes kanaleve të fshehta të furnizimit.
Marrjen nën kontroll të një blloku të tërë burgu (H-Block 7), ku ndodheshin militantët.
Shfrytëzimin e një makine furnizimi (kamioni frigoriferik) që përdorej për të transportuar ushqim jashtë burgut.
Të burgosurit:
Neutralizuan rojet e sigurisë me armë dhe thika.
Zunë nën kontroll bllokun dhe më pas morën peng një shofer furnizimi që u detyrua t’i nxirrte nga porta kryesore të burgut me kamion frigoriferik.
Gjatë rrugës për në dalje, ndodhi një përplasje e armatosur me rojet në portën kryesore, ku një oficer u vra nga një atak në zemër dhe disa të tjerë u plagosën.
Pasojat e arratisjes
19 nga 38 të arratisurit u kapën brenda disa ditësh.
19 të tjerë arritën të zhdukeshin, duke u bashkuar me rrjetet e IRA-s në jug të Irlandës apo jashtë vendit.
Ngjarja u bë një fitore propagandistike për IRA-n, duke treguar aftësinë e saj për të vepruar edhe në rrethana të pamundura.
Për qeverinë britanike, kjo ishte një katastrofë politike dhe ushtarake, duke ngritur pikëpyetje serioze mbi sigurinë e objekteve më të rëndësishme të vendit.
Reagimet dhe ndikimi
Ngjarja bëri jehonë ndërkombëtare dhe tronditi opinionin publik në Britani.
Qeveria britanike nisi një hetim të gjerë, dhe si rezultat:
20 punonjës të burgut u pezulluan.
U bënë ndryshime madhore në procedurat e sigurisë në të gjitha burgjet e sigurisë së lartë.
Autoritetet irlandeze jugore bashkëpunuan me britanikët për kapjen e disa të arratisurve, por marrëdhëniet mes dy shteteve mbetën të tensionuara.
Miti i tunelit – Pse ka konfuzion?
Shpesh në media apo në rrëfime popullore përmendet ideja se të burgosurit u arratisën përmes një tuneli të nëndheshëm – kjo është e pasaktë. Ky mit ndoshta vjen nga:
Referenca ndaj arratisjeve të mëhershme të IRA-s ku u përdorën tunele.
Filma apo rrëfime që për efekt dramatik përdorin versionin e “tunelit”.
Në të vërtetë, arratisja e vitit 1983 ndodhi brenda sistemit të burgut, duke përdorur manipulim, dhunë dhe planifikim të përpiktë, jo gërmime nëntokësore.
Trashëgimia
Disa nga të arratisurit u bënë më vonë figura kyçe në negociatat paqësore që çuan në Marrëveshjen e të Premtes së Mirë (Good Friday Agreement) më 1998, që i dha fund pjesërisht konfliktit në Irlandën e Veriut.
Arratisja mbetet një nga ngjarjet më ikonike të epokës së “The Troubles” dhe përdoret ende si simbol i rezistencës nga republikanët irlandezë.
Përgatiti: L.Veizi
