Më 26 shtator 1983, në kulmin e Luftës së Ftohtë, bota ishte shumë pranë një apokalipsi bërthamor. Një oficer i Forcave Ajrore Sovjetike, Koloneli Stanislav Petrov, luajti rolin vendimtar në parandalimin e një përplasjeje mes dy superfuqive të kohës: SHBA-së dhe Bashkimit Sovjetik.
Konteksti historik
Viti 1983 ishte një nga periudhat më të tensionuara të Luftës së Ftohtë. Marrëdhëniet mes dy blloqeve ishin në pikën e tyre më të ulët pas vendosjes së raketave amerikane Pershing II në Europë dhe pas fjalimeve të presidentit Ronald Reagan, i cili e kishte quajtur BRSS-in “Perandoria e së Keqes”.
Vetëm disa javë më parë, më 1 shtator 1983, avionët sovjetikë kishin rrëzuar avionin civil korean KAL 007, duke vrarë 269 pasagjerë. Klima e mosbesimit ishte e thellë, dhe çdo incident mund të çonte në luftë.
Ngjarja në qendrën Serpukhov-15
Petrov shërbente si oficer roje në Serpukhov-15, një qendër komandimi pranë Moskës, e ngarkuar me monitorimin satelitor të lëshimeve bërthamore nga SHBA-ja. Rreth orës 00:15 të mëngjesit të 26 shtatorit, sistemi paralajmërues i hershëm sovjetik dha një alarm: radarët dhe satelitët raportonin se një raketë balistike ndërkontinentale amerikane ishte lëshuar nga baza në SHBA drejt Bashkimit Sovjetik.
Minuta më pas, sistemi raportoi edhe katër raketa të tjera në fluturim. Sipas protokollit ushtarak, Petrov duhej të raportonte menjëherë sulmin tek zinxhiri i komandës, i cili do të urdhëronte kundërgoditjen bërthamore sovjetike – duke nisur kështu një luftë të përgjithshme bërthamore.
Vendimi kritik
Por Petrov dyshoi. Përvoja dhe intuita e tij i thanë se një sulm real nuk do të përbëhej vetëm nga disa raketa, por nga qindra, me qëllim të asgjësonin aftësinë mbrojtëse të BRSS-së. Ai gjithashtu e konsideroi të dyshimtë që sistemi nuk kishte marrë të dhëna të mjaftueshme nga radarët tokësorë.
Duke marrë një vendim jashtëzakonisht të rrezikshëm, Petrov deklaroi se alarmi ishte një sinjal fals, një defekt i sistemit satelitor “Oko” që kishte interpretuar gabimisht reflektimet e dritës së diellit mbi retë e larta si raketa bërthamore. Ai raportoi tek eprorët e tij se “sistemi kishte gabuar”.
Vendimi i tij rezultoi i drejtë: nuk kishte pasur asnjë lëshim raketor nga SHBA-ja.
Pasojat
Falë guximit dhe gjykimit të Petrov-it, bota shmangu ndoshta një nga krizat më të rrezikshme bërthamore të historisë. Megjithatë, vendimi i tij nuk u shpërblye menjëherë. Përkundrazi, ai u mor në pyetje për shkeljen e protokollit dhe për faktin që kishte lënë vendin e punës pas incidentit. Për shumë vite, ngjarja mbeti sekret shtetëror dhe u bë publike vetëm pas shpërbërjes së BRSS-së.
Më vonë, Petrov u vlerësua me çmime ndërkombëtare, përfshirë Çmimin e Qytetarit të Botës (World Citizen Award, 2004) dhe Çmimin e Paqes në Dresden (2013). Ai mbeti i njohur me epitetin:
“Njeriu që shpëtoi botën”.
Trashëgimia
Rasti i Stanislav Petrov-it tregon rëndësinë e faktorëve njerëzorë në epokën e armëve të shkatërrimit në masë. Vendimi i tij i arsyeshëm dhe refuzimi për të vepruar verbërisht sipas protokollit, shmangën një katastrofë globale. Sot, historia e tij kujton se teknologjia, sado e sofistikuar të jetë, nuk mund të zëvendësojë gjykimin e njeriut.
Përgatiti: L.Veizi
