Më 7 tetor 2001, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të mbështetura nga një koalicion ndërkombëtar perëndimor, filluan zyrtarisht ndërhyrjen ushtarake në Afganistan kundër regjimit të Talebanëve dhe rrjetit terrorist Al-Qaeda.
Ky operacion, i koduar “Operation Enduring Freedom” (Operacioni Liria e Qëndrueshme), u konsiderua si përgjigjja e drejtpërdrejtë ndaj sulmeve të 11 shtatorit 2001, që tronditën SHBA-në dhe botën mbarë.
Sfondi: 11 shtatori dhe rrjeti i Al-Qaeda-s
Më 11 shtator 2001, katër avionë pasagjerësh të rrëmbyer nga terroristë të Al-Qaeda-s u përplasën kundër objektivave simbolike në territorin amerikan: Kullat Binjake të Qendrës Botërore të Tregtisë në Nju Jork dhe Pentagoni në Uashington, ndërsa një tjetër u rrëzua në Pensilvani.
Në këto sulme humbën jetën rreth 3.000 persona, ngjarje që shënoi sulmin më të rëndë terrorist në historinë moderne.
Hetimet zbuluan se rrjeti terrorist Al-Qaeda, i drejtuar nga Osama bin Laden, kishte bazën e tij në Afganistan, ku gëzonte mbështetjen dhe strehimin e regjimit taleban, që prej vitit 1996 e kishte kthyer vendin në një shtet islamik ekstremist.
Vendimi për ndërhyrje
Pas sulmeve, Presidenti amerikan George W. Bush shpalli “luftë kundër terrorizmit” dhe kërkoi nga talebanët të dorëzonin Osama bin Laden dhe udhëheqësit e Al-Qaeda-s.
Refuzimi i talebanëve çoi në vendimin unanim të Kongresit dhe Senatit amerikan për të përdorur forcën ushtarake.
Qëllimi i shpallur i operacionit ishte shkatërrimi i Al-Qaeda-s, rrëzimi i regjimit taleban dhe krijimi i një qeverie demokratike në Afganistan.
Operacioni ushtarak: “Enduring Freedom”
Më 7 tetor 2001, avionët amerikanë dhe britanikë filluan bombardimet ajrore ndaj objektivave ushtarake talebane, kampeve stërvitore të Al-Qaeda-s dhe infrastrukturës së tyre në qytete si Kabul, Kandahar dhe Jalalabad.
Ndërkohë, në terren vepronin forcat speciale amerikane dhe Fronti i Veriut, një koalicion grupesh afgane anti-talebane që bashkëpunonte me SHBA-në.
Brenda pak javësh, regjimi taleban u rrëzua nga pushteti. Në dhjetor 2001, kryeqyteti Kabul ra në duart e forcave të koalicionit dhe u krijua qeveria e përkohshme afgane, e udhëhequr nga Hamid Karzai, me mbështetjen e Kombeve të Bashkuara.
Faza e dytë: lufta asimetrike
Megjithëse regjimi taleban u përmbys, konflikti në Afganistan nuk përfundoi.
Talebanët dhe Al-Qaeda u tërhoqën në zonat malore dhe në kufirin me Pakistanin, duke nisur një luftë guerile të gjatë, të ashtuquajtur luftë asimetrike, kundër forcave të NATO-s dhe qeverisë së re afgane.
Kjo periudhë u karakterizua nga sulme vetëvrasëse, atentate, embuska dhe radikalizim fetar, duke e shndërruar Afganistanin në një fushë lufte të pafundme për më shumë se dy dekada.
Pjesëmarrja ndërkombëtare dhe roli i NATO-s
Në vitin 2003, NATO mori komandën e Forcës Ndërkombëtare të Sigurisë dhe Ndihmës (ISAF), duke përfshirë trupa nga mbi 40 vende, përfshirë Britaninë, Gjermaninë, Kanadanë, Italinë, Francën, Turqinë e të tjera.
Qëllimi ishte të garantonte sigurinë, rindërtimin e institucioneve dhe trajnimin e forcave afgane të sigurisë.
Lodhja e luftës dhe tërheqja e trupave
Pas gati 20 vjetësh luftë, me qindra mijëra viktima dhe miliarda dollarë të shpenzuara, SHBA dhe aleatët e saj nuk arritën ta stabilizonin përfundimisht Afganistanin.
Në vitin 2020, administrata e Donald Trump nënshkroi një marrëveshje paqeje me talebanët në Doha (Katar), që parashikonte tërheqjen graduale të trupave amerikane.
Kjo u përmbyll në gusht 2021, gjatë administratës së Joe Biden, me rënien e Kabulit dhe rikthimin e talebanëve në pushtet, pas 20 vitesh luftë.
Bilanci i konfliktit
Kohëzgjatja: 2001–2021
Viktima: Mbi 170.000 të vrarë (ushtarakë, civilë dhe militantë)
Kosto ekonomike: Mbi 2 trilionë dollarë vetëm për SHBA-në
Rezultat politik: Rrëzimi dhe më pas rikthimi i talebanëve në pushtet
Trashëgimia: Afganistani mbetet një vend i paqëndrueshëm, me ndikim të fortë të grupeve islamiste dhe sfida të mëdha humanitare.
Përgatiti: L.Veizi
