Republika autonome e Nakhchivan po shfaqet si një nga vendet më të qëndrueshme në botë, ndonëse është totalisht e izoluar.
Nga Alessia Selimi
Shtrirja gjeografike e Nakhchivan
Shanset janë që nuk keni dëgjuar kurrë për Nakhchivan, që ndodhet midis Armenisë, Iranit dhe Turqisë në rrafshnaltën trans-kaukaziane. Kjo republikë autonome e Azerbajxhanit është një nga vendet më të izoluara të ish-Bashkimit Sovjetik. E shkëputur gjeografikisht nga kombi i saj nga një rrip 80-130 km i Armenisë, kjo pjesë e 450,000 personave të Azerbajxhanit gëzon blloqe apartamentesh sovjetike, si dhe xhami me kupolë ari.
Është gjithashtu shtëpia e një mauzole të mrekullueshme, ku është varrosur profeti Noe; një kështjellë malësore mesjetare e cila “Lonely Planet” e quajti “Machu Picchu i Eurasia-s”, si dhe një kryeqytet i pastër ku civilët mbjellin pemë dhe fshijnë rrugë gjatë fundjavave. Ndoshi të ishte pjesa e parë e Bashkimit Sovjetik të shkatërruar që shpalli pavarësinë-disa muaj para Lituanisë-për t’u përfshirë në Azerbajxhan dy javë më vonë.
Në 15 vite ose më tepër, kam udhëtuar nëpër shtrirjet e mëdha të Bashkimit Sovjektik, kam mësuar rusisht, duke marrë përsipër të bëj mikronime të shkëputura si Transnistria dhe të monitoroja zgjedhjet në Taxhikistan dhe Kirgistan. Por një udhëtim në Nakhchivan kishte mbetur gjithnjë i parealizuar. Për shkak të pozicionit unik në kufirin e Bashkimit Sovjetik që kufizohet me Turqinë dhe Iranin, ishte diçka ekskluzive, e fshehtë dhe e mbyllur kryesisht për shumicën e qytetarëve sovjektikë.
Dhe 30 vjet pasi kjo republikë autonome u shkëput nga BS, ajo ende mbetet relativisht e panjohur për shumë njerëz në botën ruse dhe më gjerë. Sot, kushdo me vizë Azerbajxhani mund të hyjë në rajon, dhe ndërsa është një vend relativisht i sigurt për t’u vizituar, autoritetet vazhdojnë të jenë në gatishmëri kur paraqiten të huajt, pjesërisht sepse shumë pak të huaj e bëjnë.
Varri i Noah-s dhe lidhja shpirtërore e banorëve
“Ju nuk do të gjeni asnjë mbeturinë në tokë” , më tha taksisti teksa po dilnim nga aeroporti i patëmetë i Nakhchivan-it. Ai kishte të drejtë: përshtypja ime e e parë ishte një pastërti surrealiste, gati tronditëse. Doja të pyesja se si rrugët, sheshet dhe komplekset e strehimit të epokës sovjetike mbetën kaq të rregullta, por u shpërqendrova nga një majë rritëse oktagonale, e gërshtetuar me modele gjeometrike pllakash. Ibrahimov më shpjegoi se mban një vend të veçantë në zemrat e banorëve lokalë.
Varri i Noahs është një nga të paktën pesë vendet përfundimtare të pushimit që profeti ka nëpër botë. Disa studiues thonë se emri “Nakhchivan” është një kombinim i dy termave armenë, që së bashku do të thotë “vend i zbritjes”. Ndërsa shumë azerbajxhanas pretendojnë se vjen nga Nakh (“Noah”) dhe Chivan ( “vend”, që do të thotë “vendi i Noah-s”) në gjuhët e lashta persiane. Sipas legjendës lokale, kur përmbytja e madhe u tërhoq, arka e Noah-s thuhet se ka zbritur në malin afër Ilandag, duke gdhendur çarjen e përcaktuar në majën e sotme. Shumë nakhchivanis tregojnë se profeti dhe pasuesit e tij jetuan pjesën tjetër të ditëve të tyre këtu, dhe se ata janë pasardhësit e tyre.
Nakhchivan mund të jetë sinonim i Noah-s, por në 7,500 apo më shumë vjet që kur profeti dhe pasuesit e tij zbritën nga mali Ilandag, pasardhësit e tyre kanë kaluar nën sundimin persian, osman dhe rus për të formuar shumicën myslimane. Në dekadat e fundit, një mosmarrëveshje e vazhdueshme tokësore me Armeninë ka mbetur një nga “konfliktet e ngrira” të fundit të Europës pas Sovjetike.
Në fakt, disa ditë pasi Ibrahimov më tregoi majën e shpuar të malit dhe se bykja e arkës u përplas në samitin e zhytur, një burrë i moshuar në një park në Ordubad më pohoi të njëjtën gjë. Në vitin 1988, ndërsa Moska po humbiste kontrollin e saj mbi republikat përbërëse, shpërtheu lufta në enklavën fqinje të Nakhchivan-Karabakut në Azerbajxhanin Jugperëndimor midis armenëve etnikë të mbështetur nga Armenia dhe Azerbajxhani. Rreth 30,000 njerëz vdiqën përpara armëpushimit në vitin 1994.
Politika e brendshme ekonomike
Në shenjë hakmarrjeje, shumica etnike armene që kontrollonte territorin mbylli të gjitha hekurudhat dhe rrugët që lidhnin Nakhchivan me pjesën tjetër të Azerbajxhanit dhe Bashkimit Sovjetik në 1988. Vetëm dy ura të vogla të ndërtuara sipër lumit Aras në Iran dhe Turqi shpëtuan Nakhchivan nga uria dhe kolapsi total. Si rezultat, banorët e bllokuar të Nakhchivan zhvilluan një ndjenjë të palëkundur të vetë-mjaftueshmërisë së lindur nga mungesa dhe domosdoshmëria.
Duke mos dashur të qëndrojë ekonomikisht i mbështetur nga fqinjët, Nakhchivan filloi të mbjellë ushqim dhe të prodhojë mallra. Dhe që nga rritja e dytë e naftës në Azerbajxhan në vitin 2005, rritja e investimeve nga Baku ka parë farërat e këtij lulëzimi të vetë-mjaftueshëm. Sot, ashtu si Koreja e Veriut, Nakhchivan është një nga shembujt e pakët në botë të një autarkie të dobët ekonomike, me anë të së cilës një mbretëri ose një vend mbijeton pa shumë ndihmë të jashtme ose tregti ndërkombëtare.
Por siç do të mësoja, politika ekonomike e brendshme e Nakhchivan ka një prirje ushqimore të ngadaltë, organike dhe ekologjikisht përparuese-dhe është bërë një burim krenarie që ka formuar identitetin e rajonit.Ushqimi nderohet në Nakhchivan, dhe me arsye të mirë. “Ne mund të hamë si kjo sepse mundemi”, u shpreh miku i Ibrahimovit Elshad Hasanov gjatë drekë një ditë pranë kufirit Iranian.
Ai dhe Ibrahimov më thanë se kujtimet për mungesat e ushqimit janë ende të papërpunuara, por që nga thyerja e politikave sovjetike, Nakhchivan ka miratuar një politikë të rreptë të pesticideve, jo-organike të ushqimit. Kjo etikë e ndërgjegjshme shëndetësore nga toka në tryezë siguron që raca Balbas e deleve që konsumohen vijnë nga fermat Nakhchivan; peshqit po ashtu nga liqenet e Nakchivan, sikundër prodhimet nga pemishtet dhe kripa nga shpellat nëntokësore. Kur pyeta për motivin e lëvizjes organike, Hasanov përmendi mirëqenien. “Njerëzit tanë janë të shëndetshëm dhe nuk nuk vuajmë nga të njëjtat sëmundje si më parë, sepse ne hamë vetëm atë që është e natyrshme”, tha ai. Ndërsa dëgjoja, u hodha në një domate të madhe. Ishte, pa dyshim, domatja më e mirë që kisha shijuar ndonjëherë.
Qyteti i pastërtisë?!
Katërmbëdhjetë kilometra larg qytetit të Nakhchivan ndodhet “Cave Calt Duzdag”, një sanatorium mbresëlënës, pa shpenzime, i ndërtuar thellë brenda një miniere të kripës sovjetike. Uebsajti i shpellës siguron pacientët se 130 ton krip mund të kurojë një gamë të tërë sëmundjesh të frymëmarrjes, nga astma në bronkit. “Ne kemi pasur vizitorë nga e gjithë bota”, tha Ibrahimov. “Një djalë nga Uruguaji që kishte vuajtur nga astma e keqe erdhi vitin e kaluar dhe u kurua.”
Nga të gjitha llogaritë, Nakhchivan konsiderohet si qyteti më i pastër në Azerbajxhan, ndoshta në të gjithë Kaukazin; rrugët janë të shtruara në mënyrë të përsosur, pemët janë shkurtuar mjeshtërisht dhe barërat e këqija hiqen me shpejtësi. Sipas një raporti të hollësishëm të botuar nga Komiteti Norvegjez i Helsinkit, shumë nga kjo arritje i takon punonjësve të sektorit publik-siç janë mësuesit, mjekët dhe punonjësit e qeverisë-të cilët vullnetarisht pastrojnë rrugët në ditët e tyre të pushimit.Për më tepër, në një përpjekje për të rimbushur pyjet që u dogjën për karburant gjatë bllokadës, banorët gjithashtu inkurajohen të mbjellin pemë kur nuk punojnë.
Kjo praktikë është e rrënjosur në një praktikë të epokës sovjetike të quajtur subbotnik: një koncept tani arkaik i punës vullnetare, të papaguar. Ose siç përshkruhet nga disa gjatë ditëve të Bashkimit Sovjetik, “punë në mënyrë vullnetare të detyrueshme”. Në mëngjesin e së shtunës, gjatë vizitës time, Ibrahimov ndaloi makinën dhe më tregoi fusha të verdha në një distancë të afërt. Në një diell të ndritshëm, grupe të vogla njerëzish u grumbulluan së bashku. “Ata po mbjellin pemë frutore”, tha ai. Nga larg, praktika e subbotnikut duket mjaft altruistike: me secilën pemë të mbjellë, mushkëritë zgjerohen dhe rriten më të forta, ndërsa rritet padyshim edhe furnizimi i frutave në rajon.
Megjithatë, sipas të njëjtit raport të Komitetit Norvegjez të Helsinkit, kushdo që kundërshton këtë punë “vullnetare” duhet të heqë menjëherë dorë nga puna e shtetit. Një profesor i universitetit shtetëror të Nakhchivan pranoi se Vasif Talibov, kreu aktual i Nakhchivan dhe i konsideruar nga shumë si një sundimtar autoritar, po fiton të ardhura të jashtëzakonshme nga kjo punë. Në fund të vizitës sime, fillova të pyes veten nëse imazhi i pastër, i gjelbërt i Nakhchivan është disi i ngjashëm me një vend si Singapori, ku mirësia e publikut drejtohet nga një përzierje e punës me kosto të ulët dhe frika nga pasojat qeveritare.
Nakhchivan është një enigmë që nuk mund ta zgjidhja: a është nje ekskluzivitet progresiv dhe i vetë-mjaftueshëm, i populluar nga vullnetarë altruistë, apo një vend i skenuar me kujdes? Çfarë është e sigurt është se ndjeheshe si askund tjetër: një ish-fortesë “sekrete” e Bashkimit Sovjetik, ku të rinjtë ende pëshpëritnin me njëri-tjetrin në restorante për të mos u dëgjuar, por me guxim të mburren për virtytet përparimtare të fermës-deri-kuzhinë për të huajt; ku nënpunësit civilë kryejnë punë manual të papaguara gjatë fundjavave, pavarësisht se jetojnë në një vend, PBB e të cilit është rritur më shumë se 300% në 15 vitet e fundit; dhe banorët lidhin me krenari identitetin e tyre kulturor me një profet që lundroi larg./Bl.Ba/Fjala.al
