Çmimi është bërë një nga festimet më të mëdha vjetore të talentit letrar në botë, por nevoja për t’i promovuar zërat e grave ndihet ende.
Në maj të vitit 1996, përtej vështrimit dashamirës të pikturuar apo pëshpëritjes së zotërinjve në Klubin Kombëtar Liberal në Londër, unë u ngjita në skenë për të prezantuar çmimin e parë të grave për fiksion. Aktorja dhe kandidatja, Juliet Stevenson, ia dha çmimin Helen Dunmore për romanin e saj të tretë, A Spell of Winter. Edhe pas 25 vitesh, ende kam një ndjenjë të madhe entuziazmi duke dëgjuar gjyqtarët që debatojnë në listën e tyre të ngushtë. Këtë vit legjendat e letrave, si Hilary Mantel (The Mirror & the Light) dhe Bernadine Evaristo (Girl, Woman, Other) ulen përkrah Maggie O’Farrell (Hamnet) dhe Natalie Haynes (A Thousand Ships) me ritregimet e tyre ose rindërtimet e historisë, romani i Jenny Offill për krizën klimatike (Weather), dhe Angie Cruz, duke marrë frymëzim nga jeta e nënës së saj (Dominicana).
Është një koleksion i larmishëm dhe elegant me gjashtë romane. Megjithëse ka ndryshuar shumë me kalimin e viteve, një gjë nuk ka ndryshuar: trillimi mundet dhe arrin të bëjë ndryshimin. Shkrimet e mëdha na frymëzojnë dhe na zgjerojnë horizontet. Përmes faqeve të një romani ne mund të udhëtojmë kudo në botë dhe nëpër çdo periudhë të historisë. Mund të shohim përvojat tona të jetuara e të pasqyruara te ne dhe të ftohemi si mysafirë kuriozë në jetën e të tjerëve. Romanet e shkëlqyera, që ndalin zemrën, dhe që sjellin mendjen, transformojnë jetën.
Qëllimet tona në vendosjen e Çmimit të Grave, ishin ambicioze, por të thjeshta. Së pari, për të vlerësuar dhe festuar trillimet e shkëlqyera, origjinale, të bukura dhe të arritshme, të shkruara nga një larmi grash nga e gjithë bota. Së dyti, për të siguruar që përpjekjet krijuese të grave të ishin të dukshme dhe të njohura siç duhej. Së treti, të përdorësh razzamatazz dhe, po, nganjëherë polemikën e çmimit për të amplifikuar zërat krijues të grave dhe për të financuar dhe promovuar një sërë projektesh bamirësie, arsimore dhe kërkimore që përqendrohen në leximin, diversifikimin dhe shtrirjen e shkrimit dhe mundësive të angazhimit për gratë dhe vajzat. Që nga viti 1996 – me fitueset përfshirë Anne Michaels ‘Fugitive Pieces’, ‘Small Island’ të Andrea Levy, ‘Half of a Yellow Sun’ të Chimamanda Ngozi Adichie, Ali Smith ‘How to Be Both’, ‘Home Fire’ i Kamila Shamsie, ‘An American Marriage’ e Tayari Jones – nuk kemi kaluar nga fëmijë të rinj në letërsi në një nga festimet më të mëdha vjetore të krijimtarisë së grave dhe talentit letrar në botë.
Kemi punuar me shkrimtarë, librashitës, biblioteka, universitete, botues, transmetues, podcaster, sponsorë dhe partnerë për të promovuar një program gjithëvjetor të projekteve të bamirësisë dhe risitë ambicioze, për të vendosur mijëra romane të shquara nga gratë në duart e miliona lexuesve anë e mbanë botës. Vitin e kaluar, u bëmë një organizatë bamirësie, Women’s Prize Trust, e cila do të na lejojë të rrisim ndjeshëm projektet tona të bamirësisë në vitet që vijnë. Megjithatë, përkundër gjithë kësaj, pyetja “a është ende i nevojshëm Çmimi i Grave?” vjen me një rregullsi të mërzitshme, sikur suksesi në përkrahjen e ekselencës nuk ka rëndësi, ose gratë që mbështesin gratë e tjera mund të jenë gjithçka tjetër, përveç një gjëje të mirë.
Megjithatë, fakti i thjeshtë është se, siç do të dëshmojë çdonjëri prej nesh që kalon kohë duke kërkuar nëpër arkiva historikë, se pavarësisht fitimeve të dukshme në përfaqësim, ose barazisë së aksesit, apo të drejtave, gjërat mund të rrëshqasin lehtë mbrapsht, të merren dhe të humbasin. Ju duhet vetëm të dëgjoni lajmet për të kuptuar se sa shpesh zërat e grave lihen jashtë rrëfimit, ose konsiderohen të parëndësishëm. Pra, po, kohët kanë ndryshuar dhe fushatat dhe përparësitë krijuese të vitit 1996 dhe ato të vitit 2020 nuk janë të njëjta. Dhe botimi po ndryshon, megjithëse ka shumë, shumë më tepër për të bërë dhe për të siguruar që të dëgjohet një larmi shumë më e gjerë e zërave të grave. Por nevoja për të mbështetur dhe promovuar shkrime të shkëlqyera për të mirën e të gjithë lexuesve, nuk ka ndryshuar. Dhe në këto ditë të komplikuara dhe shkatërruese, është përgjegjësia jonë më shumë se kurrë, për të siguruar që zërat e grave të bëhen kampion dhe të festohen.
Maggie O’Farrell fiton Çmimin e Grave
Një studim i brengosjes, romani i tetë i O’Farrell hapet me vdekjen e djalit 11-vjeçar dhe thellohet në marrëdhëniet midis nënës së Hamnetit, Agnes dhe burrit të saj të famshëm dramaturg. Kryetarja e jurisë, Martha Lane Fox, tha se romani i O’Farrell ishte një vepër fiksion “vërtet e mrekullueshme” dhe një “fitues i jashtëzakonshëm”. “Ai shpreh diçka të thellë rreth përvojës njerëzore, e cila duket jashtëzakonisht aktuale dhe, në të njëjtën kohë, e qëndrueshme,” tha ajo. Hamnet mundi romanet, duke përfshirë të tretin në trilogjinë e Hilary Mantel, Wolf Hall, The Mirror and the Light, dhe fituesen e çmimit Booker, Girl, Woman, Other, të Bernardine Evaristo, për të fituar çmimin 30000 paund.
“Vazhdoj të mendoj se duhet të jetë një lloj shakaje. Në të vërtetë nuk kishte ndonjë grimcë nga unë që mendonte se do të ndodhte. Të qenit në listën e ngushtë ishte e mjaftueshme dhe nuk më shkoi kurrë në mendje se ata do të zgjidhnin librin tim, ” – tha O’Farrell, së cilës iu dha çmimi në një ceremoni digjitale të mërkurën në mbrëmje. “Mes tyre gjeni perëndesha të letërsisë, si Mantel dhe Evaristo që ishin në listën e ngushtë. Ato janë të gjitha vepra kaq fantastike, që tregojnë histori kaq të larmishme, nga kohë të ndryshme, vende dhe perspektiva të ndryshme.” Hamnet u konsiderua gjerësisht si një lançim tronditës nga lista e gjatë e çmimeve Booker në korrik, një vendim i kritikuar nga figurat letrare, duke përfshirë burrin e O’Farrell, romancierin William Sutcliffe.
“Unë nuk mund të shoh me të vërtetë se çfarë mund të bëjë më shumë një shkrimtar britanik, për të qenë në garë për çmimin e lartë letrar në vendin e saj,” shkroi ai në twitter. Magjepsja e O’Farrell me jetën e shkurtër dhe vdekjen e djalit gati të harruar të Shekspirit, daton që në vitet e adoleshencës kur ajo po studionte Hamletin, e shkruar katër vjet pas vdekjes së Hamnet. “Unë e kisha këtë mësues absolutisht fantastik të anglishtes, të quajtur Z. Henderson, dhe nuk mendoj se do të kisha shkruar ndonjë libër, sigurisht jo këtë, pa themelin e asaj që ai më tha për letërsinë kur isha adoleshente. Vetë shfaqja u fut vërtet nën lëkurën time – mendoj se i pëlqen këtij lloji adoleshenti që është introspektiv, i pëlqen të veshë të zeza, të jetë i zymtë.
Dhe kur ai më tha se Shekspiri kishte një djalë i cili vdiq në moshën 11-vjeçare, (dhe ai vazhdoi të shkruajë një dramë me të njëjtin emër), sepse në kohën e Elizabetës ata ishin të këmbyeshëm, e mua thjesht më goditi”, tha ajo. Teksa vazhdoi studimet për letërsi angleze në universitet, ajo ndjeu që Hamnet ishte “nënvlerësuar; askush nuk i kishte dhënë atë që meritonte”. Libri i saj nuk e përmend kurrë emrin e Shekspirit, duke u përqendruar te Agnes dhe vetëm duke iu referuar si “burri i saj”, “babai”, “tutori latin”. “Në të vërtetë kam shkruar tre libra të tjerë për të shmangur shkrimin e Hamnet,” tha O’Farrell. “Një nga gjërat që më shtyu me të vërtetë është që unë kam një djalë dhe dy vajza, si Shekspiri. Dhe nuk mund ta shkruaja librin, nuk mund të arrija ta përvetësoja ose të mbërthehesha me të, derisa djali im të kalonte moshën 11 vjeç.
E dija që duhej ta fusja veten brenda mendjes së një gruaje që ulet në shtratin e djalit të saj dhe e shikon atë të vdesë. Dhe thjesht nuk mund ta bëja”. Hamnet merret me një botë të përhumbur nga kërcënimi i murtajës burbonike dhe përfshin një kapitull që ndjek udhëtimin e një pleshti të infektuar që hip në një anije në Aleksandri. “Zakonisht kur mbaroni një libër, marrëdhënia juaj me të përcaktohet disi. Ju ktheni faqen e fundit të redaktimit final, dhe kjo është e gjitha, përfshirja juaj në të përfundon në njëfarë kuptimi. Por me këtë libër, duke pasur parasysh atë që po jetojmë të gjithë në këtë pandemi, marrëdhënia ime me të ka ndryshuar. Në një mënyrë të çuditshme, ndjeshmëria ime për personazhet është më e fortë. Ndihem pak më pranë elizabetianëve, sepse më parë ishte e pamundur të imagjinohej se si ishte të sulmoheshe nga një sëmundje që është rezistente ndaj trajtimit dhe fuqisë së shërimit”, tha ajo./L.Veizi/Fjala.al
