Nga Josif Papagjoni
Sazan Goliku (emri letrar i Pandeli Koçit) është shkrimtar i njohur në fushën e letrave. Të shumta janë botimet e tij në letërsinë për fëmijë, por edhe për të rriturit. Vëllimet me poezi së pari, po aq dhe proza atij i pëlqen po aq shumë. Dhe ajo gjen sidokudo strehë në shpirtin e tij bredharak prej shkrimtari, që kridhet në përfytyrime e sendërgjime herë të qeta, të paqme e të njëmendëta dhe herë të vrazhda, cytëse, plot mllef e mëri për gjësende të mbrapshta, njerëz të mbrapshtë e realitete të bjerra. Kam shkruar disa herë për libra të tij, e kësaj radhe kam në duar novelën “Kërkimi”. Lexohet shpejt sepse ka një joshje e tension të brendshëm, që plikset e dyzohet midis një aventure udhëtimi në kërkim të atit të burgosur në Itali dhe një tjetër aventure udhëtimi, e një lloji të veçantë, që shkon në lëndimet e shpirtit dhe kokëkrisjen prej djaloshi 14-vjeçar të Mihal Kodrës në bëmën që ai ndërmerr; e padëgjuar për nga mënyra dhe kokëkrisja. Një Uliks i vogël, këmbëngulës, e paepur, me një mall e dashuri të jashtëzakonshme për babanë e dashur të degdisur larg, në tjetër tokë.
Kemi pra një “Odise fëmijërore” – rrugëtimin drejt fatit të panjohur me shumë të papritura, nisur nga fshati i tij buzë Vjosës në malësitë e Tepelenës, drejt udhës për në Vlorë e prej andej në Itali. Edhe sot kjo kokëkrisje është e rrallë. Këtu unë e shoh dhe suksesin e novelës nga pikëpamja e derdhjes dhe formësimit strukturor të saj, e ligjërimit dhe letrarësisë si të tillë. Rrugëtimi gjithnjë është interesant, ngjall kureshtje, pasi në thelb ai ka vargoin e ndodhive shpesh të befta e të “padëgjuara”; ka peripecinë, aventurën, të jashtëzakonshmen. Ajo e fton fëmijën, adoleshentin, por edhe të rriturin në pjerrina fantazish që ushqejnë shpirtin e aventurës dhe jo vetëm. Edhe novela e Sazan Golikut ka kësi ndodhish, që të grishin, të mbajnë lidhur. Nuk janë brufulluese e “rrëqethëse”, por si të thjeshta, si të shtruara, gjer dhe mallëngjyese, veçse me një tis dashurie përsipër prej fëmije ndaj të atit, një spërndritje ku zemra djaloshare na fton ta rindezim peripecinë e Mihalit në kujtesat tona, në “prapësitë” fëminore, ta bëjmë atë “tonën”, ta përjetojmë si në një vatër zjarri me njerëzit e familjes. Ta tregojmë. Ta bëjmë gati një përrallë, edhe pse nuk është e tilla. Dhe të themi: “Sa e veçantë kjo histori, sa i guximshëm ky Mihali!”
Vullneti dhe dashuria për të takuar të atin e bën imcakun Mihal një njeri të dashur për lexuesin. Ne kemi dëshirë ta përthyejmë veten pikërisht tek ai. Pse? Sepse të gjithë ne, kush më shumë e kush më pak, e dimë se ç’është dashuria e fëmijës për babanë. Babai është figura e epërme e familjes, “shtylla e shtëpisë”, mbrojtësi dhe edukatori, shembëlltyra ku ti rrekesh të shkosh e t’i përngjasosh. “Ati” është vertikalja e patjetërsueshme e pushtetit hierarkik në familje, është miti që e mban dhe e bashkon atë. Dashuria që kemi ndaj tij është pa çmim, e bartur dhe bartëse, përtëritëse dhe e riciklueshme kur vetë bëhemi prindër. Unë e besova rrugëtimin e Mihalit adoleshent, sepse besova shpirtin e tij, fuqinë prej nga e pamundura bëhet e mundur: dashurinë. Edhe rastësia, që në Itali u gjend një oficer madhor me origjinë arbëreshe, i cili e mundësoi takimin e Mihalit me të atin në burg dhe më pas edhe rikthimin e tij në Shqipëri (në funksionin e një zgjidhjeje fatlume), mund të pranohet sidomos kur jemi në fushën e letërsisë për fëmijë e të rinj, të cilët i lakmojnë të papriturat. Themelore në rrëfimin e Sazan Golikut është pikërisht ndjenja e fortë e atdhedashjes, e cila bart një asht gjer mitik brenda protagonistit, Mihalit të vogël.
Dalta e autorit ka skalitur jo vetëm dhe thjesht portretin e Mihalit, por edhe meset shoqërore të vendit, ndoca figura me ashk që të mbeten në mendje, siç është xha Dervishi, labi nga Salaria dhe karrocieri Skënder Sadushi në portin e Vlorës, që e ndihmoi të ikte tinëz me një anije drejt Italisë. Këta njerëz e këto mjedise i krijojnë personazhit “shoqëri”, kjo ne kuptimin e rrethanës ku dhe si vendoset e zhvillohet ndodhia, rrëfimi; ku dhe si i pari bëhet bartës e shprehës i këtyre dy komponenteve të tjerë dhe anasjelltas. Ata janë pjesë e njëri-tjetrit, plotësojnë njëri-tjetrin. Dhe kjo jo vetëm e vendos natyrshëm personazhin (Mihalin) dhe ngjarjen ne kohë dhe hapësirë, por ka injektuar tek ai edhe një format besueshmërie dhe humaniteti.
E lexova novelën saora. Vallë sepse kishte vëllim të vogël faqesh apo sepse brenda rrëfimit ecejakej një peripeci e shkathtë që i tundte e shkundte ujërat e ndenjura të narrativave rëndom monotone, kur në trupin e tyre futen gjithfarë zbukurimesh, lajle-lulesh dhe krijohen dhjetëra xhepa të panevojshëm, që i bëjnë ato dembele, me një topitje e ritëm që të vë në gjumë. Jo, kjo novelë nuk është e tillë. Ajo vjen te lexuesi pikërisht si një kërkim i dyfishtë: ndaj të atit si aventurë rruge, si peripeci, për ta takuar në burgun e largët të tokës përtej detit dhe ndaj vetvetes, si zbulim, si vullnet, si dashuri, si aventurë, në kërkim të një shpirti të bukur e plot blatime.
