Covid ka çuar në lodhje pandemike, por për arsye humanitare dhe personale, qeveritë globale duhet të ndihmojnë
Nga Devi Sridhar*
Ebola është një nga ato sëmundje që më mirë të mos i njihnit. Ka një shkallë të lartë vdekshmërie, shpesh mbi 50%, dhe ndërsa simptomat fillojnë me temperaturë dhe dhimbje koke, në fazat e fundit, trupi rrjedh gjak nga brenda deri në vdekje. Për shkak se përhapet përmes lëngjeve të trupit, si gjaku, të vjellat, urina, pështyma, djersa ose sperma e një personi infektiv, nuk është aq infektiv sa patogjenët e frymëmarrjes si Covid-19, të cilët përhapen përmes ajrit. Ata që janë më të rrezikuar nga Ebola janë punonjësit e kujdesit shëndetësor dhe anëtarët e familjes që kujdesen për të dashurit e tyre të sëmurë.
Uganda aktualisht po lufton me një nga shpërthimet më të mëdha të Ebolës. Përhapja e Ugandës shkaktohet nga lloji sudanez i virusit, për të cilin nuk ka vaksina apo trajtime të miratuara. Kjo është arsyeja pse shpërthimi i ri shqetëson veçanërisht ekspertët e shëndetit publik. Ashtu si me Covid-19, gara është tani për të gjetur një vaksinë efektive: ka dy kandidatë të mundshëm nga GSK dhe Oxford, dhe provat klinike janë duke u nisur në mes të këtij shpërthimi.
Kreu i Organizatës Botërore të Shëndetësisë, Tedros Adhanom Ghebreyesus, tha se tashmë janë konfirmuar 63 raste të Ebolës dhe 29 vdekje. Katër nga të vdekurit ishin punonjës shëndetësorë. Rastet u zbuluan fillimisht në rrethin Mubende mes njerëzve që jetonin rreth një miniere ari. Tregtarët e arit janë shumë të lëvizshëm, veçanërisht përgjatë autostradës së ngarkuar që kalon midis Kampalës, një kryeqytet me popullsi të dendur dhe të lidhur globalisht prej 1.68 milionë banorësh, dhe Republikës Demokratike të Kongos në perëndim. Vendet kanë filluar tashmë zbatimin e masave të mbikëqyrjes; Shtetet e Bashkuara kanë filluar të ridrejtojnë udhëtarët nga Uganda në pesë aeroporte amerikane për t’i kontrolluar ata për virusin Ebola dhe tani po i monitorojnë ata për 21 ditë për të parë nëse simptomat zhvillohen. Vendet fqinje si Kenia dhe Tanzania janë në gatishmëri të lartë.
Në vitin 2014, Ebola bëri bujë botërore. Disa agjenci lajmesh e quajtën atë “Isis i sëmundjes” dhe një panik filloi kur u zbuluan rastet e Ebola në Evropë dhe Amerikën e Veriut. Në vitin 2014, “Çfarë është Ebola?” Ishte pyetja më e kërkuar në Amerikë dhe Ebola ishte termi i tretë më i lartë i kërkimit në përgjithësi. Që nga viti 2014, është zhdukur kryesisht nga imagjinata e publikut, të paktën në vendet perëndimore. Ka pasur shpërthime të Ebolës në DRC, por këto janë kontrolluar përmes vaksinave dhe masave të tjera të shëndetit publik. Shpërthimet në vitin 2014 dhe së fundmi në DRC janë shkaktuar nga shtami i virusit Zaire: tani kemi dy vaksina të miratuara kundër këtij lloji dhe një trajtim efektiv të antitrupave monoklonal.
Tashmë të gjithë jemi të sëmurë me viruse dhe sëmundje. Covid ka çuar në lodhje dhe shumë nuk duan të dëgjojnë më për shëndetin publik dhe përpjekjet për higjienën. Megjithatë viruseve nuk u intereson çfarë ndjejmë apo nëse duam të dëgjojmë për to. Historia e njerëzimit është një nga mikrobet e ndryshme që përpiqen të na vrasin dhe përpjekjet tona për të qëndruar përpara tyre duke përdorur shkencën dhe të dhënat. Ekziston një paragjykim i qartë i mbijetesës që formon të menduarit tonë për pandeminë Covid. Është e lehtë të shikosh prapa në një epokë pas vaksinimit dhe të thuash se nuk ishte aq e keqe, veçanërisht sepse jemi të rrethuar nga ata që u infektuan dhe jetuan. Ata që vdiqën nuk kanë zë.
Sekretarja e shëndetësisë nga Uganda, Jane Aceng, ka thënë se banorët vendas fillimisht menduan se shpërthimi i ri i Ebolës ishte shkaktuar nga magjia, kështu që nuk kërkuan kujdes mjekësor. U desh ndërhyrja e qeverisë për të krijuar një kuptim më të gjerë se sëmundja ishte shkaktuar nga virusi Ebola. Thashethemet, qoftë personalisht apo online, mund të minojnë përpjekjet shëndetësore në të gjitha vendet, të pasura apo të varfra, siç tregohet nga postimet virale në Facebook dhe Twitter se Covid është një mashtrim dhe se vaksinat po vrasin njerëz.
Aceng u ka bërë thirrje në mënyrë të përsëritur vendeve të tjera që të ofrojnë fonde për të mbështetur fuqinë punëtore të shëndetit publik të Ugandës përmes pajisjeve adekuate mbrojtëse personale. Personeli shëndetësor ka nevojë për fustane mjekësore një përdorimshe, doreza të dyfishta nitrili, maska, mburoja për fytyrën, kapuç kirurgjikale dhe mbulesa të gjata çizmesh për të punuar në mënyrë të sigurt. Sekretarja e Shëndetësisë ka ngritur vazhdimisht alarmin se kjo sëmundje mund të përhapet në vendet fqinje dhe në fluturimet nëpër botë. Uganda ka nevojë për ndihmë. Në të njëjtën kohë që po menaxhon këtë shpërthim të Ebolës, vendi gjithashtu përballet me një ringjallje të malaries, tuberkulozit, HIV-it, si dhe numrit të Covid-19, të gjitha duke pasur shumë më pak burime se vendet perëndimore (30% e ugandasve jetojnë jashtë më pak se 1,77 dollarë (1,50 £) për person në ditë).
Por thirrjet nga sekretari i shëndetësisë së Ugandës janë pritur nga heshtja dhe një ndjenjë lodhjeje nga drejtuesit në mbarë botën. Edhe vetë presidenti i Ugandës, Yoweri Museveni, tha muajin e kaluar se nuk kishte asnjë arsye për ankth, panik, mbyllje apo ndonjë lloj kufizimi në lëvizje. Ne kemi parë ndarje të ngjashme në Britani, ku politikanët dhe ekspertët e shëndetësisë duket se po tërhiqen në drejtime të ndryshme. Megjithatë Aceng ka të drejtë: nëse shpërthimi arrin në Kampala dhe fillon të përhapet në vendet fqinje, do të bëhet gjithnjë e më e vështirë për t’u kontrolluar. Ne e dimë se përgjigja më efektive është shuarja e zjarrit sa më shpejt të jetë e mundur, dhe kështu sa më shpejt që vendet e tjera të ndihmojnë Ugandën të kontrollojë këtë shpërthim, aq më pak ka gjasa që të lexoni për rastet e para në Britani ose Evropë.
Ne priremi të harrojmë se gjatë shekujve, kontrolli i sëmundjeve infektive ka qenë një arsye qendrore për bashkëpunimin ndërkombëtar. Kjo është arsyeja pse qeveritë u mblodhën në vitin 1851 në Konferencën e parë Sanitare Ndërkombëtare, për të ndaluar përhapjen e murtajës së kolerës dhe etheve të verdha. Sëmundjet infektive janë gjithmonë vetëm një udhëtim me aeroplan larg. Si për arsye humanitare ashtu edhe për arsye personale, ekziston një imperativ i qartë për të ndaluar shpërthimet kudo që të ndodhin.
*Prof Devi Sridhar është kryetare e shëndetit publik global në Universitetin e Edinburgut
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
