Nga Samantha de Bendern
Rritja e Yevgeny Prigozhin, një oligarku rus, i besuari i Putinit dhe kreu i kompanisë famëkeqe ushtarake private Wagner, është një shenjë e erozionit të shtetit ligjor në Rusi. Ajo tregon se shteti është i gatshëm të tolerojë dhunën ekstreme dhe të papërgjegjshme për sa kohë ajo u shërben interesave të tij. Kjo përfundimisht mund të bëhet një kërcënim për vetë regjimin.
Prigozhin është një qytetar privat i cili më parë ishte një manjat restoranti – i njohur si “kuzhinieri i Putinit” për shkak të patronazhit të presidentit ndaj restoranteve dhe firmave të tij të hotelierisë. Por në një moment në vitin 2014, ai bashkëthemeloi Grupin Wagner së bashku me ish-personelin ushtarak rus dhe që atëherë është bërë një lojtar kryesor në fushatën ushtarake të Rusisë në Ukrainë.
Në muajt e fundit ai ka marrë prerogativa që zakonisht rezervohen për zyrtarët e lartë të qeverisë ose vetë presidentin. E megjithatë ai nuk ka asnjë funksion zyrtar ligjor as në qeveri, as në ushtri – dhe vetë kompania Wagner është teknikisht e paligjshme pasi kompanitë private ushtarake janë të jashtëligjshme në Rusi.
Kur Prigozhin filloi të rekrutonte për ushtarë në burgjet ruse në fund të verës së vitit 2022, duke u ofruar atyre një falje në këmbim të shërbimit gjashtë mujor në Ukrainë, ligjvënësit rusë nuk ishin në gjendje të shpjegonin se mbi çfarë baze ligjore po vepronte ai. Sipas ligjit rus, vetëm presidenti mund të falë kriminelët e dënuar dhe lirimi i tyre para përfundimit të mandatit të tyre kërkon një proces të zgjatur ligjor. Megjithatë, në fund të janarit, pasi grupi i parë i ushtarëve të dënuar të Wagner u kthye në shoqëri si njerëz të lirë, zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov deklaroi se faljet ishin plotësisht të ligjshme, por se disa dekrete mbaheshin sekret.
Shumë supozojnë se Kremlini e lejon Prigozhin të operojë në një hije ligjore, në mënyrë që të mund të lajë duart nga veprimet e Wagner-it nëse ato bëhen shumë ekstreme. Një ushtri jozyrtare i ofron ushtrisë së rregullt një mundësi për të mohuar përgjegjësinë për humbjet e tepërta në njerëz ose territor, ose në një rast kur ajo përballet me akuza për krime lufte në terren. Kjo nënkupton një ushtri paralele, e gatshme të pranojë rolin e saj si vartës ose kok turku.
Prigozhin, megjithatë, ka treguar shenja se ai nuk do të pranojë një rol thjesht vartës. Ai kritikon dhe sfidon hapur zyrtarët shtetërorë, përfshirë gjeneralët e lartë. Dhe ministria e mbrojtjes dhe Wagner kanë kundërshtuar hapur njëri-tjetrin në marrjen e përgjegjësisë për arritjet e fundit ruse në Donbas. Prigozhin së fundmi njoftoi se nuk po rekrutonte më në burgje. Edhe pse ai pretendon se kjo është për shkak se ai tani ka mjaft burra, kjo mund të jetë një shenjë se ministria e mbrojtjes po përpiqet t’i këpusë krahët.
Prigozhin kohët e fundit i kërkoi parlamentit rus të prezantojë ndryshime në ligj për t’i bërë të paligjshme kritikat ndaj ushtarëve të tij të dënuar. Kryeparlamentari i Dumës u përgjigj duke i kërkuar komisionit parlamentar të sigurisë dhe mbrojtjes të studiojë këtë pyetje. Nëse bëhen ndryshimet e kërkuara, kjo mund të komplikojë seriozisht ndjekjen penale të ish-ushtarëve të dënuar për çdo krim të ri. Duke i dhënë një fre të tillë të lirë Prigozhinit, Kremlini po krijon një kulturë të sanksionuar nga shteti të dhunës kriminale.
Edhe para pushtimit të Ukrainës vitin e kaluar, Wagner kishte një reputacion për vrasje të shkurtra, përdhunime dhe dhunë ekstreme. Një shembull i tmerrshëm i kësaj kohe ishte vrasja e filmuar me vare e një dezertori Wagner nga Ukraina, i cili ishte kthyer në Rusi në një shkëmbim të burgosurish. Prigozhin vlerësoi vrasjen dhe Peskov deklaroi se vrasja nuk ishte punë e qeverisë. Kur shteti pranon hapur se nuk e ka më monopolin e përdorimit të forcës, po dërgon një nga dy mesazhet: dhuna shtetërore dhe kriminale janë turbulluar në një ose përndryshe nuk është më nën kontroll.
Ushtri të tjera private janë gjithashtu në rritje. Ushtria private e ministrit të mbrojtjes Sergei Shoigu, Patriot, ka operuar në Ukrainë që nga viti 2014 dhe ushtria private e oligarkut Gennady Timchenko, Redut, e krijuar fillimisht për të mbrojtur fushën e gazit të kompanisë së tij, është gjithashtu e pranishme në Ukrainë. Për të mos përmendur ushtrinë e liderit çeçen Ramzan Kadyrov. Më 7 shkurt, gjigandi i gazit Gazprom njoftoi se po krijonte kompaninë e tij private ushtarake.
Wagner është më i shquari, me rreth 50,000 anëtarë që operojnë vetëm në Ukrainë dhe i vetmi i drejtuar nga një operator që po sillet gjithnjë e më shumë si dikush që kërkon ndikim të vërtetë politik; Prigozhin, me të vërtetë, nganjëherë përmendet si pasardhës i Putinit. Në një nga paraqitjet e tij të fundit video, ai i drejtohet presidentit ukrainas, Volodymyr Zelenskiy, nga kabina e një bombarduesi luftarak Su-24, duke e sfiduar atë në një duel në qiell në këmbim të territorit në Ukrainë. Kjo sugjeron që Prigozhin jo vetëm që e konsideron veten një homolog të Zelenskiy, por ka pak konsideratë për protokollin diplomatik në marrëdhëniet ndërkombëtare, sipas të cilit vetëm një kryetar tjetër shteti duhet t’i drejtohet drejtpërdrejt homologut të tij ose të saj.
Unë kam folur, pa regjistrim, me një ish-oficer të KGB-së dhe një oligark rus, të cilët të dy pohojnë se Prigozhin është quajtur qëllimisht si një mashtrues, për t’u paraqitur para audiencës ruse që fantazon për ndryshimin e regjimit. Paralajmërimi është i qartë: nëse Putin shkon, gjërat mund të jenë më keq.
Nëse Prigozhin është apo jo një kukull, fijet e së cilës mund të priten me vullnetin e Putinit, në fund të fundit nuk ka rëndësi. Dhuna kriminale tani tolerohet dhe po institucionalizohet në Rusi. Tani për tani, Putini duket se është ende në kontroll. Por duke deleguar përdorimin e forcës tek aktorët joshtetërorë, ai po u jep atyre një shije të pushtetit që mund të bëhet i pamenaxhueshëm ditën që regjimi të shfaqë shenja dobësie. Bota duhet të përgatitet për kaosin që do të pasojë.
*Samantha de Bendern është një bashkëpunëtore në programin e Rusisë dhe Euroazisë në Chatham House dhe një komentatore politike në televizionin LCI në Francë.
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
