Më 9 qershor 1923, në Bullgari ndodhi një grusht shteti ushtarak, që rrëzoi nga pushteti qeverinë e kryeministrit Aleksandër Stambolijski, i cili drejtonte Bashkimin Agrar Popullor Bullgar (BZNS). Ky akt u organizua nga ushtria bullgare dhe forcat konservatore, monarkiste dhe nacionaliste, me mbështetjen e heshtur të mbretit Boris III.
Konteksti historik
Pas Luftës së Parë Botërore, Bullgaria ishte një vend i dobësuar ekonomikisht dhe politikisht. Ajo kishte humbur territore dhe u përball me trazira të brendshme dhe presion ndërkombëtar. Në këtë klimë, Stambolijski, një figurë populiste dhe reformiste, erdhi në pushtet në vitin 1919 me përkrahjen e fshatarësisë dhe premtoi reforma radikale:
Reforma agrare, që goditi interesat e klasës së pronarëve të mëdhenj,
Politikë e jashtme paqësore dhe pro-jugosllave, që zemëroi nacionalistët bullgarë,
Kufizim i influencës së ushtrisë dhe monarkisë.
Këto politika e izoluan nga shumë segmente të elitës politike dhe ushtarake.
Organizimi i grushtit të shtetit
Më 9 qershor 1923, oficerë të lartë të ushtrisë, me përkrahjen e organizatës ultranacionaliste VMRO (Organizata e Brendshme Revolucionare Maqedonase) dhe të Partisë Popullore, organizuan grushtin e shtetit. Kryengritësit morën me forcë godinat qeveritare në Sofje dhe shpallën krijimin e një qeverie të re, nën drejtimin e profesor Aleksandër Tsankov, një akademik konservator dhe antikomunist.
Stambolijski, që ndodhej jashtë kryeqytetit, tentoi të organizonte rezistencë, por u kap, u torturua dhe më pas u ekzekutua brutalisht nga anëtarë të VMRO-së më 14 qershor 1923.
Pasojat
Grushti i shtetit shënoi fundin e eksperimentit agrarist dhe populist në Bullgari.
U vendos një regjim autoritar, që nisi një valë represioni kundër opozitës, përfshirë komunistët, të cilët organizuan një kryengritje në shtator 1923, por ajo u shtyp me gjak.
Bullgaria hyri në një cikël dhune politike që do të vazhdonte deri në Luftën e Dytë Botërore.
Regjimi i Tsankov u afrua me Italinë fashiste dhe shtypi çdo përpjekje për pluralizëm.
Ky grusht shteti i vitit 1923 është një moment kyç në historinë e Bullgarisë së shekullit XX, që tregon përplasjen mes reformave demokratike dhe forcave konservatore, dhe rolin vendimtar të ushtrisë në politikën ballkanike të asaj kohe.
Nëse dëshiron, mund të shtojmë edhe perspektivën ndërkombëtare mbi grushtin, apo rolin e VMRO-së në Maqedoni dhe rajon.
Përgatiti: L.Veizi
