Nga Leonard Veizi
Një nga veprat më me ndikim, kontroverse dhe profetike të fundshekullit XX, “Përplasja e Qytetërimeve dhe Ribërja e Rendit Botëror” – në origjinal “The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order”, botuar në vitin 1996 dhe sjellë në shqip nga i mirënjohuri Xhevat Lloshi – e politologut amerikan Samuel P. Huntington, vazhdon edhe sot të lexohet si një çelës interpretimi i realiteteve që formësojnë gjeopolitikën e Lindjes së Mesme.
“Përplasja e Qytetërimeve”, kjo vepër klasike e marrëdhënieve ndërkombëtareështë, është një analizë e thellë dhe e fuqishme e forcave që nxisin politikën globale.
Në librin e tij, Huntingtoni hedh poshtë idenë që bota pas Luftës së Ftohtë do të karakterizohej nga fundi i ideologjive dhe fitorja universale e demokracisë liberale. Përkundrazi, ai parashikon që konfliktet e ardhshme do të nxiten nga përplasjet identitare, fetare dhe civilizuese, nga linjat që ndajnë shoqëri me vlera, besime dhe botëkuptime thellësisht të ndryshme.
“Përplasja e Qytetërimeve dhe Ribërja e Rendit Botëror” shpjegon se si shpërthimi i popullsisë në vendet myslimane dhe rritja ekonomike e Azisë Lindore po ndryshojnë politikën globale. Këto zhvillime sfidojnë dominimin perëndimor, nxisin kundërshtimin ndaj idealeve gjoja “universale” perëndimore dhe intensifikojnë konfliktin ndërqytetërues mbi çështje të tilla si përhapja bërthamore, imigracioni, të drejtat e njeriut dhe demokracia.
Izraeli si “post perëndimor”
Sipas Huntingtonit, Izraeli qëndron si një avanpost i Perëndimit – veçanërisht i Shteteve të Bashkuara – në zemër të Lindjes së Mesme. Një vend i formuar nga emigrantë hebrenj, që i përket civilizimit perëndimor, vendoset gjeografikisht brenda një mjedisi që ai e identifikon si islamik — Arabia, vendet arabe, Irani — që i qëndrojnë përballë si identitete kolektive thellësisht të ndryshme. Konflikti Izrael-Palestinë, sipas Huntingtonit, nuk qëndron thjesht te kufijtë a të drejtat e tokës, por prek thelbin identitar: ai kthehet në përplasje civilizuese, ku vija që ndan Perëndimin nga Islami kalon literalisht nga Jerusalemi.
Irani si sfida e pavarur e Islamit Shiit
Sa i përket Iranit, Huntingtoni e identifikon si një nga qendrat e pavarura të fuqisë brenda Islamit, që sfidon jo vetëm dominimin perëndimor, por edhe hegjemoninë e disa vendeve arabe që qëndrojnë nën ndikimin perëndimor, si Arabia Saudite.
Irani Shiit, që nga revolucioni i 1979-ës, u shndërrua nga aleat i Perëndimit (nën Shahun) në përfaqësues i rezistencës islamike, që synon të vendosë veten si lider i Islamit.
Në këtë kuptim, Irani qëndron si alternativa shiite ndaj botës sunite, që nga ana e saj shpesh qëndron nën ndikimin perëndimor.
Një qëndrim i formësuar nga identitetet civilizuese
Sipas Huntingtonit, qëndrimet perëndimore, veçanërisht të Shteteve të Bashkuara, ndaj Izraelit, Iranit dhe Palestinës, nuk formësohen nga ideologjitë universale — si demokracia, komunizmi, kapitalizmi — por nga identitetet civilizuese që qëndrojnë pas tyre.
Një qëndrim që qëmtohet nga identiteti — “ne jemi perëndimorë, ata janë islamikë”— e bën të vështirë që kompromisi të ndërtohet mbi interesa materiale, si nafta, tregtia apo paqja.
Në këtë kuadër, identitetet qëndrojnë si barriera që thellojnë përplasjen.
Një profeci që qëndron edhe sot
Huntingtoni parashikon që Lindja e Mesme — dhe veçanërisht Izraeli, Palestina, Irani — do të qëndrojnë si vatra që do të gjenerojnë tensione globale.
Sipas tij, qëndrueshmëria e paqes varet nga njohja e identiteteve, respektimi i sferave të ndikimit dhe vendosja e rregullave që lejojnë bashkëjetesën, pavarësisht nga dallimet.
Një paqe që injoron identitetet që qëndrojnë pas konfliktit, tha Huntingtoni, vështirë se mund të qëndrojë.
Në këtë këndvështrim, “Përplasja e Qytetërimeve” e Huntingtonit vijon të ofrojë një kornizë interpretimi që i qëndron kohës, edhe 29 vjet pas botimit.
Teksa bota përballet me sfida që duket se i kapërcejnë ideologjitë tradicionale, analiza e tij na ndihmon të kuptojmë pse identitetet, fetë dhe kulturat qëndrojnë në qendër të shumicës së krizave që përjetojmë sot.
