Nga Leonard Veizi
28 qershor 1914 – Sarajevë
Vritet trashëgimtari i fronit të Austro-Hungarisë, shpërthen Lufta e Parë Botërore
Më 28 qershor 1914, një ngjarje në dukje lokale në Sarajevë do të ndezte një zjarr global që do të shkatërronte botën e vjetër. Franz Ferdinand, trashëgimtari i fronit të Perandorisë Austro-Hungareze, dhe bashkëshortja e tij, Dukesha Sophie, u vranë nga duart e Gavrilo Princip, një nacionalist serbo-boshnjak dhe anëtar i organizatës sekrete “Dora e Zezë”. Princip kërkonte bashkimin e popujve sllavë në një shtet të vetëm dhe e shihte Perandorinë Austro-Hungareze si pengesë.
Siç thekson Margaret MacMillan në veprën e saj të njohur “Paqe dhe Luftë”, ky atentat “ishte shfrytëzuar nga shtetet e mëdha si një pretekst për të realizuar një politikë të vjetër të tensioneve dhe rivaliteteve të fshehta.” Ajo shton:
“Vrasja e Franz Ferdinandit nuk ishte thjesht një akt i dhunës, por një shkëndijë që ndezi një konflikt të mëparshëm të ngjeshur, me aleanca të ndërlikuara dhe përplasje të interesave që kishin arritur një pikë kritikë.”
Atentati ndodhi në një ditë me simbolikë të fortë për serbët – përvjetorin e Betejës së Kosovës në vitin 1389, ngjarje që ishte bërë një mit kombëtar i rezistencës kundër Perandorisë Osmane dhe që përkthehej edhe si një luftë për identitetin kombëtar. Kjo simbolikë theksonte përplasjen e vlerave dhe ambicieve që dominonin Ballkanin dhe Evropën.
Pasi një tentative e parë me granatë dështoi, Princip qëlloi direkt në çiftin princër, duke i vrarë ata në një makinë të hapur që po kalonte nëpër rrugët e Sarajevës. Reagimet ishin të menjëhershme dhe zinxhir ngjarjesh shpejt u përhap nëpër aleancat e ndërlikuara europiane.
Vetëm një muaj më vonë, më 28 korrik 1914, Austro-Hungaria i shpalli luftë Serbisë, duke vënë në lëvizje një sërë traktatesh dhe marrëveshjesh që përshinin fuqitë më të mëdha të botës, duke nisur Luftën e Parë Botërore – një konflikt i cili do të thyente botën e njohur dhe do të shkaktonte humbjen e jetës së miliona njerëzve.
28 qershor 1919 – Versajë
Nënshkruhet Traktati i Versajës, fundi zyrtar i Luftës së Parë Botërore
Pesë vjet pas shpërthimit të luftës që filloi në Sarajevë, më 28 qershor 1919, në Galerinë e Pasqyrave të Pallatit të Versajës në Francë, u nënshkrua Traktati i Versajës, duke i dhënë fund zyrtar Luftës së Parë Botërore.
MacMillan përshkruan këtë moment si “një përpjekje e guximshme, por të ndërlikuar për të rindërtuar paqen në një botë të thyer, ku tensionet dhe shkaqet e luftës ishin ende shumë të pranishme.” Ajo vë në dukje se:
“Kreu i këtij procesi ishte një bashkëpunim delikat midis fuqive të mëdha, ku secila kishte interesa dhe ambicie të ndryshme, duke e bërë çdo kompromis të vështirë dhe të mbushur me pakënaqësi.”
Përgjegjësia e luftës u vu mbi Gjermaninë, e cila u detyrua të pranonte kushtet e rënda: humbje territoriale, çarmatim dhe dëmshpërblime të mëdha ekonomike. Traktati ishte i ashpër dhe shumë gjermanë e konsideruan një poshtërim kombëtar, që në fakt “mbolli farat e një revanshizmi që do të shfaqej me pasoja katastrofike më vonë,” sipas MacMillan.
Shqipëria në Konferencën e Paqes
Margaret MacMillan e përshkruan Shqipërën si një rast simbolik të shteteve të vogla që luftuan për ekzistencë mes interesave të mëdha. Në librin “Paris 1919”, ajo analizon sesi Britania, Franca dhe SHBA-ja mbështetën integritetin territorial të Shqipërës, ndonëse nën presion të madh nga Italia dhe Jugosllavia. SHBA, në veçanti, nëpërmes parimeve të Presidentit Wilson, mbrojti njohjen ndërkombëtare të Shqipërës si shtet i pavarur.
Analiza: Një cikël paqeje dhe lufte
Dy datat, 28 qershor 1914 dhe 28 qershor 1919, janë lidhur përjetësisht në historinë botërore: njëra shënon fillimin e një lufte të tmerrshme, tjetra një përpjekje të pasuksesshme për ta mbyllur atë. Siç thekson Margaret MacMillan, këto ngjarje janë dëshmi e kompleksitetit të politikës ndërkombëtare dhe kufizimeve të fuqive për të ndërtuar paqe të qëndrueshme në një botë të ndarë.
Traktati i Versajës, me gjithë idealizmin fillestar, mbeti i njollosur nga kompromiset e detyruara dhe mungesa e përfaqësimit të barabartë. Kjo paqe, siç thotë MacMillan, “ishte më shumë një armëpushim i përkohshëm sesa një pajtim i vërtertë.”
Historia e 28 qershorit na kujton se ngjarjet e mëdha nuk janë thjesht përplasjet e fuqive, por edhe pasqyrim i dështimeve njerëzore, i iluzioneve dhe shpresave të thyera. Një datë, dy rrëfime: fillimi i një tragjedie dhe fundi i pasigurt i saj. Një datë, që sot, më shumë se kurrë, na thërret të kuptojmë historinë për të ndërtuar të ardhmen.
