Ndonjëherë duhet parë panorama e përgjithshme. Më 4 korrik 2026, SHBA-të do të festojnë 250-vjetorin e pavarësisë. Vetë deklarata e pavarësisë thotë se: “Ne i konsiderojmë këto të vërteta si të vetëkuptueshme, se të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë, se ata janë të pajisur nga Krijuesi i tyre me të drejta të caktuara të patjetërsueshme, se midis tyre janë Jeta, Liria dhe kërkimi i Lumturisë.” Këto ide u realizuan në mënyrë të papërsosur. Një luftë civile dhe lëvizja për të drejtat civile ende nuk kishin ardhur. Megjithatë, lindja e Shteteve të Bashkuara të Amerikës do të ishte një moment jashtëzakonisht i rëndësishëm.
SHBA-të kishin potencialin të bëheshin republika e parë vërtet e fuqishme që nga ajo romake, e cila u shua në betejën e Aktiumit në vitin 31 para Krishtit. Pa fuqinë e SHBA-ve, një diktaturë gjermane ose ruse me siguri do ta kishte pushtuar Evropën. Pa shembullin e SHBA-ve, kapitalizmi demokratik nuk do të ishte përhapur në të gjithë botën. Kjo do të ishte një botë shumë më e varfër, e rrethuar nga të gjitha të këqijat e despotizmit.
Siç argumentova në një artikull të vitit 2016, ardhja e Donald Trump-it në skenën politike e vë të gjithë këtë në rrezik. Rreziku është shumë më afër sot. Ai i mbijetoi përpjekjes së tij për të përmbysur rezultatin e zgjedhjeve presidenciale të vitit 2020, për t’u rikthyer triumfalisht në vitin 2024. Trump është i çliruar. Energjia e kësaj administrate po transformon botën.
Le të fillojmë me frontin e brendshëm.
Po shohim një sulm ndaj sundimit të ligjit. Abbe Loëell, ish-avokati i Jared Kushner-it dhe Hunter Biden-it, paralajmëron se Donald Trump-i po e çon demokracinë amerikane në pikën e thyerjes. Veprimet përfshijnë urdhra ekzekutivë kundër firmave ligjore dhe emërimin e besnikëve të pakualifikuar në pozicione kyçe. Më e keqja nga të gjitha, siç vëren Edward Luce, është zgjerimi i fuqisë dhe burimeve të Imigracionit dhe Doganave, e cila vepron shumë si një polici sekrete.
Një çështje e ngjashme ka qenë sulmi ndaj qeverisë. I ashtuquajturi Departament i Efikasitetit të Qeverisë i Elon Musk-ut ishte një mashtrim. Qëllimi nuk ishte efikasiteti, por nënshtrimi. Ishte shkatërrimi i pavarësisë së nëpunësve publikë. Gjatë këtij procesi u shkatërruan gjithashtu shumë aktivitete të vlefshme, veçanërisht programet shëndetësore të USAID-it. Kostot do të jenë të mëdha.
Një aspekt tjetër është përdorimi i gjerë i fuqive të emergjencës dhe urdhrave ekzekutivë nga Trump-i. Ai ka bërë 168 të tilla vetëm në muajt e parë të këtij mandati, duke e çuar totalin e tij shumë më lart se ai i paraardhësve të tij të fundit. Trump-i sundon me dekret. Ky është një nga shenjat e një diktature. (Shihni grafikët.)
Një shqetësim tjetër është legjitimimi i korrupsionit. Me sa duket, kjo zbulohet në sjelljen e tij dhe atë të familjes së tij. Tregohet gjithashtu në pezullimin e zbatimit të Ligjit për Praktikat e Huaja Korruptive, që dikur ishte një shembull i sjelljes së mirë.
Edhe më themelore është lufta kundër shkencës, një burim i fuqishëm i jashtëzakonshmërisë amerikane. Larry Diamond i Stanfordit, një ekspert kryesor për demokracinë, shkruan: “Shkalla dhe thellësia e shkatërrimit që Trump-i po shkakton në udhëheqjen amerikane në shkencë dhe teknologji është aq masive dhe gjithëpërfshirëse sa është e vështirë të kuptohet pa iu drejtuar një teorie absurde, siç është se Trump-i nuk është një agjent i Rusisë perandorake, por i Kinës Komuniste”.
E fundit, por jo më pak e rëndësishme, është politika fiskale e sapo miratuar e ligjit “të madh e të bukur” të Trump-it. Kjo garanton deficite të mëdha fiskale në të ardhmen e pacaktuar. Kjo, nga ana tjetër, siguron gjithashtu deficite të mëdha të llogarisë rrjedhëse përgjithmonë, pasi kështu ekonomia amerikane balancon ofertën dhe kërkesën.
Tani të kthehemi te ndikimi në marrëdhëniet ndërkombëtare të SHBA-së dhe mallrat publike globale.
Mbi të gjitha, lufta tregtare nuk ka mbaruar. Pauza 90-ditore e tarifave të “ditës së çlirimit” do të marrë fund. Marrëveshjet nuk janë arritur me më shumë se një grusht partnerësh. Kjo luftë ekonomikisht shkatërruese ndaj kreditorëve amerikanë dhe, mbi të gjitha, pasiguria që ajo krijon, do të vazhdojë. Lufta tregtare përfaqëson një sulm ndaj institucioneve të krijuara nga SHBA-ja pas Luftës së Dytë Botërore. Ajo gjithashtu po dëmton aleancat e SHBA-së. Më gjerësisht, të gjitha angazhimet e SHBA-së janë në dyshim: poshtërimi grotesk i Volodymyr Zelenskyy-t në Shtëpinë e Bardhë e tregoi këtë.
Regjimi tregtar ishte një e mirë publike globale. Një tjetër ka qenë regjimi monetar i bazuar në dollar. Përsëri, politikat e Trump-it hedhin dyshime mbi stabilitetin e monedhës dhe besueshmërinë e emetuesit të saj. Së fundmi, por jo më pak e rëndësishme, megjithëse plotësisht në përputhje me sulmin e lëvizjes ndaj shkencës, është “mohimi” i klimës së fortë: nëse është i papërshtatshëm, nuk mund të jetë i vërtetë, është motoja.
Paralelja e dukshme historike është me Lysenkoizmin, fushatën shkatërruese staliniste kundër biologjisë evolucionare. Pothuajse çdo gjë që po bën Trump-i do t’i dobësojë SHBA-të në rivalitetin e saj me Kinën. Ky rivalitet mund dhe duhet të menaxhohet në interes të të gjithëve. Por unë, për shembull, dua me dëshpërim që vlerat thelbësore të lirisë së mendimit, politikës demokratike, sundimit të ligjit dhe hapjes ndaj botës në tërësi të mbijetojnë. Trump-i nuk po i sulmon këto vlera vetëm brenda vendit, por po i dobëson ato jashtë vendit, veçanërisht duke shkatërruar besueshmërinë e SHBA-ve si aleat. Si mund të presim në mënyrë të arsyeshme që një SHBA e paqëndrueshme dhe fiskalisht e shpërdoruar, e cila po shkatërron institucionet dhe vlerat thelbësore, të barazohet me një gjigant me më shumë se katër herë popullsinë e saj? Kjo është sigurisht një fantazi.
Në pak më pak se gjashtë muaj, në vetëm një të tetën e mandatit të tij, Donald Trump ka bërë hapa të mëdhenj në luftën e tij kundër gjithçkaje që i bëri SHBA-të të suksesshme. Vetëm baza e Maga-s, Vladimir Putin dhe Xi Jinping duhet të ndihen të lumtur. Pjesa më koherente e programit është përpjekja për t’i shndërruar SHBA-të në një autokraci. Pjesa më e madhe e pjesës tjetër është e paqëndrueshme. Por, duke pasur parasysh suksesin e dukshëm, sipas termave të tij, vetëm të gjashtë muajve të parë, do të ishte një person i nxituar ai që supozonte se ky kundërrevolucion kundër të gjithë atyre që përfaqësojnë SHBA-të, brenda dhe jashtë vendit, do të dështonte. Mund të shpresojmë. Por Trump-i po ia del tmerrësisht mirë./Financial Times/kb
