Të gjithë, në mënyrë kolektive, po përpiqemi të vendosim përmes telepatisë digjitale se çfarë e bën të pranueshme shkatërrimin e jetës së dikujt. Ky është një mision i pamundur.
Nga Miski Omar
Tashmë të gjithë e kemi parë videon: një çift në përqafim të ngrohtë në një koncert të Coldplay. Brenda një çasti, gruaja kthen fytyrën dhe burri shmanget. Turma mërmërit. Chris Martin bën humor: “Ose po tradhtojnë, ose janë shumë të turpshëm.”
Brenda 24 orëve, interneti bëri atë që di të bëjë më mirë: u kthye në hetues. Emrat e çiftit dolën shpejt. U gjetën profilet e LinkedIn. Të dy drejtues të lartë në një firmë të dhënash në Nju Jork: ai, CEO; ajo, drejtuese e Burimeve Njerëzore. Të dy të martuar. Me fëmijë.
Historia rrjedh si një telenovelë. U zbulua profili në Facebook i gruas së CEO-së. Vëzhguesit e internetit vunë re se ajo kishte hequr mbiemrin e burrit. Rrjeti shpërtheu në zemërim dhe njëkohësisht në argëtim.
Mijëra meme qarkulluan. TikTok u përmbyt nga parodi. Kërkesat për t’i pushuar nga puna arritën nivelin e thirrjeve për drejtësi humanitare dhe, në një kthesë sa korporative aq edhe ironike, gjithçka shpërtheu edhe në LinkedIn. Nën postimin e fundit të drejtoreshës së HR, dikush pyeste: “A është tradhtia pjesë e përshkrimit të punës?”
Ky ishte një stuhi mediatike. Por më shumë sesa kaq, ishte një gjyq publik.
Jetojmë në një panoptikon digjital. Mbikëqyrja nuk është më vetëm nga lart-poshtë. Është horizontale. Është ambientale dhe e mbështetur në turmë. Mund të vijë nga fqinji yt. Nga një kalimtar. Nga një i panjohur me telefon në dorë.
Mendo për njerëzit që pa dijeni shfaqen në sfondin e një videoje “outfit of the day” (veshja e ditës). Një intervistë spontane në rrugë për “çfarë po dëgjon?” mund të përfshijë pa dashje një grua që i fshihet një partneri abuziv. Në një botë të fiksuar pas konceptit të pëlqimit, duket se kemi një verbëri totale kur bëhet fjalë për pëlqimin digjital.
Ka një zhanër të tërë në TikTok të dedikuar reagimeve të sfondit. Dikush në cep të videos bën një fytyrë, ndoshta nga blici, ndoshta nuk do të jetë në video, dhe interneti e pagëzon si urrejtës ose ngacmues. Pastaj gjendet llogaria e tyre. Etiketohet punëdhënësi. Pasojnë thirrjet për pushim nga puna.
Kur zëvendësoi viraliteti procesin e rregullt ligjor?
Turpërimi publik është kthyer në një sport kolektiv. Drejtësia virale është gamifikuar. Ndjekim informacione si trofe në një garë morale për emra, vende pune, partnerë, adresa. Çdo fakt i ri shperblehet me pëlqime dhe ndarje.
Ajo që nis si llogaridhënie, shndërrohet në shfaqje. Ajo që nis si kritikë, përfundon si përmbajtje.
Po, nëse çifti i Coldplay ishte në një lidhje jashtëmartesore, mund të jetë një sjellje imorale. Mund të ngrejë pyetje për marrëdhëniet e pushtetit në vendin e punës. Por a ishte publikimi intensiv dhe invaziv i detajeve të jetës së tyre një përgjigje e përmasuar?
Mos më keqkuptoni, “doxing” (publikimi i të dhënave personale) ka bërë edhe të mira. Gjatë trazirave të 6 janarit në Kapitol, detektivët e internetit ndihmuan në identifikimin e pjesëmarrësve, disa prej të cilëve më pas u arrestuan. Tregoi se njerëzit, vetëm me WiFi dhe zemërim, mund të kërkojnë llogari ndaj pushtetit.
Por “doxing” në vetvete është neutral dhe interneti është i pandjeshëm ndaj peshës morale. Ai shpërblen performancën e zemërimit, jo etikën që qëndron pas saj.
Ndonjëherë njerëzit ekspozohen për diçka të vogël, si një ankesë për një kafe apo një prerje flokësh. Nuk ndalemi të pyesim: Çfarë dite po kalonte? Po nëse ishte në zi? I mbingarkuar? I nënvlerësuar? Në ngutjen për të moralizuar një moment, heqim çdo kontekst. Nuk ka vend për nuancë.
Ndonjëherë, njerëz të pafajshëm kapen në mes të kësaj fushate, dhe ndëshkohen jo për atë që janë, por për një moment nga një pamje shumë më e gjerë.
Dëmi kolateral i moralizmit të menjëhershëm është real.
A duam vërtet që fëmijët të ngacmohen në shkollë sepse prindi i tyre gaboi? Apo që dikujt t’i botohet shtëpia online sepse nuk pranoi një mysafir dhe refuzoi sallatën antipasto?
Po gruaja e CEO-së, që u zgjua një mëngjes dhe pa gjithë internetin teksa i shqyrtonte jetën, punën, martesën?
Kur diçka publikohet online, ajo metastazon përtej mëkatit fillestar. Nuk ka më të bëjë vetëm me drejtësinë. Ka të bëjë me përhapjen si përmbajtje.
E sotmja është dita kur duhet të jesh i vetëdijshëm se fytyra jote mund të jetë memja e radhës. Kolapsi yt emocional – fotoja e profilit në Twitter e dikujt tjetër.
Hipoteza e botës së drejtë sugjeron se na pëlqen të besojmë se njerëzit marrin atë që meritojnë. Na ngushëllon. Por “të meritosh” është një logjikë e rrëshqitshme. Ndryshon sipas narrativës, kontekstit, humorit apo edhe shabllonit të memes.
Sinqerisht? U argëtova nga spektakli i Coldplay. Ai është një CEO, dhe unë i përkas shkollës “hani të pasurit”. Por edhe kjo është një terren i rrëshqitshëm.
Të gjithë, përmes telepatisë digjitale, po përpiqemi të vendosim çfarë e bën të pranueshme shkatërrimin e jetës së dikujt. Kjo është një detyrë e pamundur. Pa fund e diskutueshme. E pafundësisht e lëvizshme.
Çfarë humbasim kur çdo moment viral e trajtojmë si sallë gjyqi?
Çfarë fitojmë kur sulmojmë në grumbull, pa matur masën e ndëshkimit?
Po, të famshmit e kanë zgjedhur të jetojnë në qendër të vëmendjes. Kanë ekipe PR. Kanë menaxherë krizash. Ndonjëherë, kanë Oprah-n dhe një intervistë rrëfimtare.
Por çifti i Coldplay? Ata nuk kanë zëdhënës, dhe edhe po të kishin, nuk i detyrohen asgjë publikut. Nëse ndodhi diçka, të vetmit që meritojnë një shpjegim janë familjet e tyre, të cilat u përmbysën nga zgjedhjet e dy njerëzve.
Eh… ndoshta edhe menaxherja e HR në vendin e punës.
Prisni… as që e mohuar ndonjëherë që jam pjesë e problemit.
Miski Omar është shkrimtare dhe regjisore me bazë në Sidnei.
Përgatiti për botim: L.Veizi
