Viti 8 pas Krishtit
Në vitin 8 pas Krishtit, gjatë fushatave romake për nënshtrimin e popujve ilirë në Ballkan, gjenerali romak Tiberi (i biri i adoptuar dhe trashëgimtari i Augustit, më pas perandor) arriti një fitore të rëndësishme kundër dalmatëve, një nga fiset më të fuqishme dhe të pavarura ilire.
Beteja u zhvillua në luginën e lumit Bathinus – që besohet të përkojë me lumin Bosna në Bosnje të sotme – dhe përbënte një pikë kthese në përpjekjet romake për të shuar kryengritjen e madhe ilire që kishte shpërthyer në vitin 6 pas Krishtit.
Kush ishin dalmatët?
Dalmatët (ose Delmatae), ishin një fis i lashtë ilir, që jetonte përgjatë bregdetit lindor të Adriatikut – në atë që sot përfshin pjesë të Kroacisë, ndërmjet lumenjve Kirka (Krka) dhe Neretva. Ata përmenden për herë të parë në burimet romake në shekullin IV p.e.s., dhe u dalluan për stil jetese baritor, strukturë fisnore, dhe rezistencë të ashpër ndaj pushtimeve romake.
Etimologjia e emrit “Dalmat” mendohet se lidhet me fjalën shqipe “dele”, çka përputhet me jetesën tradicionale të tyre si barinj. Kjo lidhje gjuhësore është përkrahur nga disa albanologë dhe studiues të antikitetit ballkanik.
Një fis dalmat në Rumani?
Sipas disa burimeve historike, një nga fiset e lidhura me dalmatët, i njohur si Bariust (ose Baridustae), më vonë u shpërngul dhe u vendos në territore që sot ndodhen brenda kufijve të Rumanisë së sotme, si pjesë e kolonizimeve apo zhvendosjeve të detyruara nga Roma për arsye strategjike dhe administrative. Kjo është një dëshmi më shumë për shtrirjen gjeografike dhe ndikimin e popullsive ilire përtej trojeve të tyre tradicionale.
Pasojat e fitores romake
Fitorja e Tiberit në Bathinus shënoi fillimin e fundit të kryengritjes së madhe ilire (6–9 pas Krishtit), një nga sfidat më të mëdha me të cilat u përball Perandoria Romake në periudhën e hershme të konsolidimit të saj. Pas shtypjes së kësaj kryengritjeje, Iliria u vu nën kontroll të plotë të Romës dhe u integrua në sistemin e saj administrativ e ushtarak.
Tiberi, i cili më vonë do të bëhej perandor i Romës, fitoi lavdi të madhe ushtarake nga kjo fushatë, ndërsa shumë nga fiset ilire – përfshirë dalmatët – u romanizuan pjesërisht dhe humbën një pjesë të pavarësisë dhe organizimit të tyre tradicional.
Përgatiti: L.Veizi
