11 gusht 1956 – Artisti i njohur amerikan, Xhekson Polok, humbi jetën në moshën 44-vjeçare.
Nga Leonard Veizi
Në një natë gushti të vitit 1956, një makinë humbi kontrollin në një rrugë të lagur nga vesa e mbrëmjes dhe me të, bota humbi një nga forcat më të papërsëritshme të artit modern. Xhekson Polok, i konsideruar nga shumë si artisti që “pikturoi kaosin”, u shua në mënyrë tragjike në moshën 44-vjeçare. Por zjarri që ai ndezi në botën e artit nuk është shuar kurrë…
…Polok nuk ishte thjesht një piktor; ai ishte një shpërthim emocional i mishëruar në ngjyrë. Ai nuk e vizatonte botën, ai e ndjente atë – dhe këtë ndjesi e hidhte drejt e mbi telajo. Ishte ai që përmbysi rregullat e pikturës perëndimore dhe i dha formë një revolucioni vizual që sot njihet si Ekspresionizmi Abstrakt.
Rrënjët e thella
I lindur në Kodi, në shtetin Uajoming, në vitin 1912, Polok u rrit në zemrën e Perëndimit amerikan – një peizazh i ashpër, i hapur dhe shpirtërisht i ngarkuar, i cili la gjurmë të pashlyeshme në ndjeshmërinë e tij krijuese. Ai studioi në Nju Jork, ku u ndikua nga artistë si Tomas Hart Benton, por shpejt u largua nga temat tradicionale për të ndjekur një rrugë krejt personale.
Në fund të viteve ’40, Polok nisi eksperimentimin me atë që do të bëhej marka e tij dalluese: teknika e derdhjes së bojës. Në vend të furçës klasike, ai përdorte shkopinj, spatula, thika, madje edhe duart, për të hedhur ngjyrën mbi telajo të shtrira në dysheme. Piktura nuk ishte më një akt përshkrimi, por një ritual – një vallëzim mes trupit të artistit dhe përmasës së artit.
Pikturimi si akt ekzistence
Vepra e Polokut nuk kishte një subjekt të qartë – sepse qëllimi i tij nuk ishte të tregonte një histori, por të kapte energjinë e momentit. Ai krijoi vepra që nuk përshkruheshin, por përjetoheshin. “Ritmi i Vjeshtës” dhe “Shtyllat Blu” janë shembuj të një arti që mbart tensionin mes kaosit dhe kontrollit, mes spontaneitetit dhe qëllimit.
Në këto punë, shikuesi nuk shikon një objekt, por përballet me procesin vetë. Çdo stërpikje, çdo vijë, çdo rrëshqitje është dëshmi e një ndërveprimi të gjallë midis artistit dhe telajos – një gjuhë e re, e pashkruar, por jashtëzakonisht e ndjerë.
Një jetë e trazuar
Polok ishte një shpirt i trazuar, i ndjeshëm, rebel dhe i papërmbajtshëm. Lufta e tij me alkoolizmin dhe ankthi shpirtëror ishte po aq e thellë sa edhe arti që krijonte. Aksidenti automobilistik që i mori jetën në moshë të re ndodhi në kulmin e karrierës së tij, një ndalesë e dhunshme për një zë artistik që sapo kishte filluar të buçiste me gjithë fuqinë.
Por ndikimi i tij vazhdon të rritet. Ai nuk ishte vetëm pionier i një stili; ai ishte kthesa vetë. Përmes veprës së tij, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dolën për herë të parë si qendra e re e artit modern botëror, duke e zhvendosur peshën nga Parisi në Nju Jork.
Ikona e modernizmit të çliruar
Sot, Polok njihet si një ndër artistët më të rëndësishëm të shekullit XX. Ai është frymëzim për breza të tërë artistësh që kërkojnë të çlirojnë formën, ndjesinë dhe identitetin përmes veprës së tyre. Mbi gjithçka, ai na la një mësim të thjeshtë dhe brutal: arti nuk është dekor, por shpërthim; nuk është për të kënaqur syrin, por për të trazuar shpirtin. “Energjia e bërë e dukshme”, e quajti njëherë një kritik arti. Po, kjo ishte ajo që Polok bëri – e ktheu energjinë, kaosin, brendësinë e njeriut, në diçka të dukshme.
