Përgatiti: Leonard Veizi
Në zemër të Xhenovës, si një plagë e hapur mbi lumin Polcevera, qëndronte historia e një ure që për gjysmë shekulli sfidoi gravitetin, kohën dhe motin. Zyrtarisht e quajtur “Viadotto Polcevera”, por në gojën e të gjithëve thjesht “Ponte Morandi”, ajo nuk ishte vetëm një shtrat betoni e çeliku mbi ujë, por një simbol krenarie për inxhinierinë italiane të viteve ’60…
…E ngritur mes viteve 1963–1967 nga dora dhe vizioni i Rikardo Morandit, ura 45 metra mbi sipërfaqen e lumit përqafohej nga një hark gjigant prej 210 metrash, e mbajtur nga kabllo-beton – një zgjidhje novatore për kohën, por një mister i vështirë për t’u inspektuar dhe mirëmbajtur. Në vetë strukturën që e bëri të famshme, fshihej edhe fara e rrënimit të saj.
Ndërtimi
“Ponte Morandi” u konceptua si një arterie jetike e autostradës A10, duke lidhur zonat e Sampierdarena dhe Korniliano. Tre shtylla kolosale betoni të përforcuar, secila mbi 90 metra e lartë, mbanin harkun kryesor. Por aty ku dizajni i Morandit ishte revolucionar, mungesa e redundancës strukturore – përdorimi i vetëm një çifti kabllosh për secilin hark – krijoi një sistem ku çdo defekt i vogël mund të çonte në dështim të plotë.
Dëmtimet dhe paralajmërimet
Ura u përball për dekada me një mjedis armiqësor: ajër të kripur nga deti, lagështi të lartë dhe ndotje industriale. Këta faktorë përshpejtuan korrozionin e kabllove të mbuluara me beton. Vetë Morandi, në vitin 1979, paralajmëroi për rrezikun dhe kërkoi ndërhyrje të thella, si heqjen e çelikut të koroduar dhe aplikimin e rezinave mbrojtëse.
Por rekomandimet e tij mbetën kryesisht në letër. Riparimet e viteve ’90 ishin zgjidhje kozmetike. Inspektimet e rregullta u vonuan deri në vitin 2012, dhe edhe pas tyre investimet ishin minimale – duke e kthyer urën në një bombë me sahat.
Shembja dhe pasojat
Më 14 gusht 2018, rreth orës 11:36, gjatë një stuhie të fuqishme shiu, segmenti kryesor 210 metra u shemb në greminë. 43 jetë humbën, qindra u plagosën dhe dhjetëra automjete u shuan bashkë me strukturën. 566 banorë u zhvendosën urgjentisht. Qeveria shpalli gjendjen e emergjencës dhe nisi një hetim të gjerë, duke ekspozuar një zinxhir të gjatë neglizhencash.
Rënia dhe rindërtimi
Në qershor 2019, mbetjet e Ponte Morandi u rrëzuan me dinamit. Vetëm një vit më vonë, mbi të njëjtin vend u ngrit “Genova San Giorgio”, vepër e arkitektit Renzo Piano. E projektuar për t’u përballur me tërmete, e pajisur me sensorë e robotë për monitorim të përhershëm, dhe e furnizuar nga panele diellore, ura e re është simbol i modernitetit. Poshtë saj, një park memorial ruan kujtesën e tragjedisë.
Trashëgimia e hidhur
Rënia e “Ponte Morandi” nuk ishte një fatkeqësi e papritur, por rezultati i dekadave të harresës. Ajo mbetet një mësim i dhimbshëm se ndërtimi i një ure nuk mbyll një kapitull – përkundrazi, hap një kapitull të gjatë përgjegjësie dhe mirëmbajtjeje. Nga hiri i saj, Gjenova nuk ndërtoi vetëm një urë të re, por edhe një premtim që tragjedi të tilla nuk do të përsëriten.
