Viti 1929 shënoi një nga periudhat më të përgjakshme në historinë e Mandatit Britanik të Palestinës. Në një klimë të ndezur nga tensionet fetare, politike dhe demografike, në gusht shpërthyen trazirat që përfshinë qytete e fshatra të tëra, duke lënë pas qindra viktima.
Shkaqet e thella
Që prej fillimit të Mandatit Britanik pas Luftës së Parë Botërore, raportet midis komunitetit arab palestinez dhe popullsisë hebreje në rritje ishin të brishta. Emigracioni hebre pas Deklaratës së Balfour (1917) ishte intensifikuar, duke rritur frikën te popullsia arabe se po humbiste tokën dhe ndikimin e saj.
Në vitin 1929, tensionet u ndezën veçanërisht rreth Murit Perëndimor në Jeruzalem – një vend i shenjtë për hebrenjtë, por i ndodhur pranë kompleksit të Xhamisë Al-Aksa, një nga vendet më të shenjta të islamit. Thashethemet, provokimet dhe përplasjet verbale rreth të drejtave të përdorimit të këtij vendi shenjtë ndezën një atmosferë shpërthyese.
Përshkallëzimi i dhunës
Më 23 gusht 1929, pas një manifestimi të tensionuar në Jeruzalem, shpërthyen sulmet e para midis hebrenjve dhe arabëve. Dhuna u përhap shpejt në qytete të tjera si Hebron, Safed dhe Haifa, dhe më pas edhe në zona rurale.
Sulmet nuk ishin të njëanshme – pati masakra ndaj komuniteteve hebreje në qytete arabe dhe, po ashtu, akte hakmarrjeje ndaj arabëve në zona hebreje.
Bilanci tragjik
Përleshjet dhe sulmet zgjatën deri në fund të gushtit. Sipas raporteve britanike, u vranë 133 hebrenj dhe 116 arabë, ndërsa qindra të tjerë u plagosën. Në Hebron, ku jetonte një nga komunitetet hebreje më të vjetër dhe më të integruar në rajon, u vranë 67 hebrenj, duke çuar në fundin e pranisë së tyre shekullore në qytet.
Autoritetet britanike shpallën gjendjen e jashtëzakonshme dhe dërguan trupa shtesë për të rivendosur rendin. Dhjetëra persona u arrestuan dhe disa u dënuan me vdekje për rolin e tyre në masakrat.
Pasojat afatgjata
Trazirat e vitit 1929 shënuan një pikë kthese. Ato zhdukën çdo iluzion për bashkëjetesë paqësore në kushtet e atëhershme, duke rritur armiqësinë mes dy komuniteteve dhe duke forcuar ndjenjën e frikës reciproke. Britanikët formuan Komisionin Shaw për të hetuar shkaqet, i cili e lidhi shpërthimin me tensionet mbi tokën dhe imigracionin hebre, si dhe me frikën e arabëve për humbjen e kontrollit mbi vendet e shenjta.
Ngjarjet e atij gushti nuk ishin thjesht një shpërthim dhune, por një paralajmërim i errët për dekadat e përplasjeve që do të pasonin në Tokën e Shenjtë.
Përgatiti: L.Veizi
