Rhiannon Lucy Cosslett
Ka një pikturë për të cilën mendoj shpesh. Madonna del Parto, një kryevepër e pikturuar nga Piero della Francesca rreth vitit 1460, ndodhet në një muze të dedikuar në qytetin Monterchi, në Toskanë. Ajo paraqet Virgjëreshën Mari shtatzënë, e rrethuar nga dy engjëj. Për gratë vendase, kjo pikturë është konsideruar si një mbrojtëse e pjellorisë dhe jetës së grave gjatë lindjes. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, gratë e fshatit rrethuan dy burra që i kishin ngatërruar me nazistë që kishin ardhur për ta vjedhur. Në vitin 1954, organizuan një protestë kundër zhvendosjes së saj në Firence për një ekspozitë. Më kujtohet kur e lexova si studente se gratë ishin shtrirë në rrugë për të bllokuar largimin e saj.
Mendova për ato gra sërish dje, teksa shëtisja nëpër ekspozitën e Jenny Saville në Galerinë Kombëtare të Portreteve, duke ndjekur ndikimin që ka pasur arti i Rilindjes në veprat e saj. Dialogu i Saville me piktorët e mëdhenj filloi që në moshë të re, kur xhaxhai i saj, një historian arti, e çoi në Venecia. Ky ndikim ka vazhduar përgjatë gjithë karrierës së saj, veçanërisht në pikturat e saj mbi mëmësinë, ku ajo paraqet veten duke përballuar një fëmijë – ose të dy fëmijët e saj – të frymëzuara fuqishëm nga Leonardo da Vinci dhe Michelangelo. Fantazmat e Madonnave të tyre duken sikur rrinë pezull në vijat skicuese që rrethojnë figurën e nënës tek Saville. Një nga veprat e saj më të famshme, Pietà I, e realizuar me qymyr dhe pastel, është rezultat i studimeve të saj mbi “Zbritjen nga Kryqi” të Michelangelos.
Kam frikë se mos ju humbas mes kësaj “nërdllëku”, kështu që të kthehemi tek gratë protestuese të Monterchit. Në fillim të të njëzetave të mia, më çudiste që dikush mund të kujdesej aq shumë për një pikturë të Rilindjes, sa të shtrihej në rrugë për ta mbrojtur. Mua më linte krejt e ftohtë ky art, ndoshta edhe për shkak të mungesës sime të besimit fetar. E kisha hedhur poshtë si një përzierje foshnjash të plakura që dukeshin si burra të vegjël dhe njerëz që vetëm tregonin me gisht e gjunjëzoheshin. E kuptoja rëndësinë e tij në mënyrë akademike – “agimi i perspektivës!” – dhe sigurisht, studioja e analizoja Ticianët dhe Michelangelot që kërkoheshin në kurrikul. Madje dhashë dhe një provim oral në italisht në stilin Sokratik për veprat e Leonardos. Por kur kisha zgjedhje, gjithmonë shkoja drejt abstraktes dhe artit bashkëkohor. Asgjë nga arti i Rilindjes nuk fliste me mua siç fliste një Rothko apo Joan Mitchell.
E dija që problemi isha unë: thjesht nuk po e “kape” dot. Ajo alkimia e çuditshme ku disa vepra arti tingëllojnë thellë në shpirt më shpëtonte. Më shumë se një dekadë më vonë, duke qëndruar përballë dhomës së Saville me piktura të mëmësisë, u bë e qartë se paaftësia ime për të “kuptuar” disa vepra, kishte të bënte më shumë me mungesën e përvojës së jetës, sesa me mungesën e fesë. Kur isha 23 vjeç, një burrë u përpoq të më vriste dhe trauma që më la kjo ngjarje u manifestua, pjesërisht, në një shije për barokun (pretencioze, ndoshta, por të gjithë e përpunojmë traumën përmes artit – më shpesh përmes muzikës. Për mua, ky ishte “death metal”-i im). Eci me ish-të dashurin nëpër kishat e Romës për të parë Caravaggiot; qëndrova përballë “Judith që vret Holofernin” nga Artemisia Gentileschi në Uffizi dhe ndjeva zemërimin e saj.
Kur isha më e re, asgjë nuk më dukej më e sikletshme sesa të isha e sinqertë, prandaj, si shumë njerëz në të 20-at, e fsheha naivitetin pas një cinizmi të lodhur, të sforcuar. Por jeta ndodh. Gjëra të mëdha, ndonjëherë të tmerrshme, ndodhin – dhe besoj se mosha sjell me vete edhe guximin për të kujdesur thellësisht, pa ndrojtje. Si të re, ndihesha e mbyllur ndaj ndërlikimeve emocionale të përvojave si vdekja, shtatzënia apo mëmësia. Nuk doja të përballesha me to.
Pastaj, në momentin kur fillova të mendoja për të pasur një fëmijë, fillova të vëzhgoja pikturat e Lajmërimit. Ajo çast kur engjëlli Gabriel i thotë Virgjëreshës Mari se do të lindë një fëmijë – pavarësisht mungesës së besimit në lindjen e virgjër – përkthimi artistik i atij momenti, i transformimit të jetës, më bëri papritur shumë përshtypje. Akoma më tepër pasi mësova se isha shtatzënë.
Kur isha fëmijë, kisha kopjuar engjëllin e Fra Angelicos nga një libër i nënës sime, duke e shpërfillur plotësisht Marinë. Por si një grua përballë pikturës në Firence, nuk mund të hiqja sytë nga shprehja në fytyrën e saj. T’i shohësh nga afër ndihmon, por ndoshta ndihmojnë edhe hormonët.
Këtë verë, një mikeshë e ngushtë më tha që kishte mbetur shtatzënë – aq shpejt sa nuk e priste, njësoj si unë. Ia dërgova imazhin e asaj pikture, dhe shkruajta poetikisht: “dukesh sikur do të vjellësh”. Ndoshta ende më duhet kohë për ta lënë mënjanë rezistencën ndaj sinqeritetit, por nuk do të kthehesha te vetja ime cinike e re për asgjë. Më mirë të jem ajo që, sapo ka lindur, qan përpara një Madonna-je të Rafaelit – sado turp të jetë.
Nuk qava në ekspozitën e Saville, por u afrova shumë tek “Aleppo”, Pietà-ja e saj për fëmijët e Sirisë, e cila, për mua, përmbante edhe gjithë dhimbjen dhe agoninë e nënave të Gazës, fëmijët e të cilave janë vrarë nga Izraeli. Tashmë kuptoj se gratë e Monterchit nuk po mbronin vetëm një kryevepër, por po mbronin – në sytë e tyre – njëra-tjetrën dhe foshnjat e tyre. Të lejosh veten të preket nga arti do të thotë të lejosh veten të preket nga dhimbja e të tjerëve. Të jesh gati të rrezikosh për ta. Ose, thënë ndryshe, të shtrihesh në rrugë.
Përgatiti për botim: L.Veizi
