Nga Christopher Caldwell
Në kulmin e sezonit të Krishtlindjeve, një sondazh i Qendrës Kërkimore Pew mbi fenë zbuloi se vetëm pak më shumë amerikanë e përshkruanin veten si katolikë (21 për qind), sesa si besimtarë të “asgjëje në veçanti” (20 për qind). Brezi i mijëvjeçarit të ri, që përfshin shumicën e amerikanëve të rritur nën 40 moshën vjeç, është i pari ku të krishterët janë pakicë. Shumë amerikanë kanë ndjesinë se vendi i tyre është më pak fetar se sa ka qenë dikur. Por a është kjo e vërtetë? Ndërveprimi ndërmjet institucioneve, sjelljeve dhe besimeve, është shumë i vështirë të matet. Edhe nëse do të kishim mundësinë të përcaktonim se cilat janë ndjenjat fetare dominuese, do të ishte e vështirë të thuhej nëse po flisnim për modën e këtij viti, apo për tendencën e këtij shekulli. Apo ndoshta kemi të bëjmë me një proces edhe më të thellë. Ky është argumenti i një libri që ka ngjallur shumë debate, dhe që është botuar këtë vjeshtë në Paris. Në të, teoricienia politike franceze Shantal Delsol, pretendon se ne po përjetojmë fundin e qytetërimit të krishterë. Një qytetërim që nisi përafërsisht me shkatërrimin e shoqërive pagane në fundin e shekullit IV të Erës Sonë, dhe që përfundoi me përqafimin nga Papa Gjoni XXIII të pluralizmit fetar, dhe me legalizimin e abortit nga Perëndimi. Libri titullohet “La Fin de la Chrétienté”, që mund të përkthehet si “Fundi i botës së krishterë”.
Zonja Delsol e ka shumë të qartë se ajo që po merr fund nuk është besimi i krishterë, me ritet dhe dogmat e tij, por vetëm kultura e krishterë. Pra mënyra se si qeverisen shoqëritë e krishtera, por edhe arti, filozofia dhe dija që kanë lindur nën ndikimin e Krishterimit. Por edhe kaq, është sërish një ndryshim i madh. Në Perëndim, shoqëria e krishterë është burimi i normave tona kulturore dhe i kanuneve morale, për të mos përmendur luftërat kulturore që po shohin sot, me argumentet e tyre të ashpra mbi përemrat dhe statujat, mbi personazhet historikë homoseksualë dhe priftërinjtë pedofilë. Në pjesën më të madhe, zonja Delsol tregon atë që po humbet, ndërsa po merr fund qytetërimi i krishterë. Por edhe pse argumentet e saj janë të forta, ato janë thuajse dytësore ndaj tonit të vetë librit, që është modeli i një qasje elegante mbi një temë shumë të diskutueshme. Qasja e zgjuar e zonjës Delsol, ka të bëjë me shqyrtimin e këtij ndryshimi civilizues, që po ndodh pas atij që përfundoi 1600 vjet më parë. Të krishterët sollën në atë kohë, atë që ajo e quan një “përmbysje normative” në Romën pagane. Kjo do të thotë, se ata vlerësuan shumë gjëra që romakët i përbuznin, dhe dënuan shumë nga ato që vlerësonin romakët, sidomos mbi çështjet që lidhen me seksin dhe familjen. Sot po zbehet pesha e Krishterimit mbi jetën kulturore në Perëndimore, duke zbuluar shumë nga normat pagane që mbuloi dikur. Për ta thënë në mënyrë të vrazhdë argumentin e zonjës Delsol, kjo që po ndodh sot është një zhbërje, por edhe një ribërje. Ne në Perëndim po ri-paganizohemi. Vetë paganizmi nuk ka pasur kurrë një përkufizim të saktë. Ky term ishte evaziv për ata që e refuzuan shpalljen e krishterë, qofshin politeistë, adhurues të natyrës apo agnostikë. Sigurisht, kultura pagane e Romës perandorake nuk ishte një arritje e vogël. Ajo kishte artistët dhe intelektualët e saj, së bashku me fetë e saj të fuqishme natyrore. Paganizmi ka ushtruar gjithmonë një joshje të fshehtë në mendimin e Perëndimit të krishterë. Rilindja Evropiane, me rizbulimin e Epikurit dhe Lukrecit, është një shembull i njohur.
Paganët mendonin se rënia e besimeve të tyre, do të nënkuptonte shembjen e Romës. Shumë konservatorë të shekullit XXI-të, besojnë diçka të ngjashme në lidhje me erozionin e vlerave të krishtera:se liritë e shoqërisë sonë të hapur janë parazitare për trashëgiminë tonë të krishterë, dhe se kur të shembet kjo trashëgimi, do bjerë edhe qytetërimi ynë. Por Delsol nuk i sheh gjërat ashtu. Ajo vëren se etika e epokës së krishterë, u përshkua me huazime të papranuara nga vlerat pagane që zëvendësoi Krishterimi. (Shihni Stoicizmin apo Betimin e Hipokratit në mjekësi.) Po ashtu, progresivizmi i sotëm post-kristian i vjen shumë në ndihmë Krishterimit. Për shembull:pse të përdoret martesa e krishterë për të bashkuar çiftet homoseksuale, në vend të një institucioni të ri që është më pak i orientuar nga vlerat e krishtera? Sepse kjo është thjeshte mënyra sesi ndodh pjesë-pjesë ndryshimi i qytetërimeve. Pra, nëse vjen një qytetërim tjetër për të zëvendësuar Krishterimin, ai nuk do të jetë thjesht një mohim, siç është ateizmi apo nihilizmi. Përkundrazi, do të jetë një qytetërim rival me logjikën e vet, ose të paktën me stilin e vet të moralizimit. Krishterimi ka shumë leksione mbi dashurinë ndaj fqinjit dhe kthimin e faqes tjetër për të mos rënë pre e hakmarrjes, të cilat janë mbresëlënëse. Por për kulturën e Krishterimit, këto mund të jenë burime dykuptimësie. Krishterimi ka prodhuar disa norma moralizuese shumë të ngurta.
Dhe ka pasur gjithmonë një tension midis mësimeve të tij, dhe kërkimit të pushtet politik nga ai. Delsol thotë se lëvizja e sotme e paganizmit nuk ka asnjë dilemë të tillë. Me kodet e të folurit, rritjen e vetëdijes mbi arsimimin, reklamimin e shërbimeve publike të korporatave, rendi ynë publik po i ngjan në një farë mënyre atij të Romës pagane, ku feja dhe morali ishin të ndara. Feja ishte një çështje e familjes. Morali u përcaktua dhe u imponua nga elitat e shoqërisë, me rezultate të errëta për lirinë e mendimit. Nëse një shoqëri është apo jo tolerante ndaj ideve rivale, kjo ka të bëjë më pak me pozicionimin ideologjik bosh të liderëve të saj, dhe shumë më tepër me pozicionin e tyre në një cikël historik. Kur në vitin 384 të krishterët ia dolën të hiqnin Altarin pagan të Fitores nga Senati Romak, ku ai kishte qëndruar për gati 4 shekuj, burrështetasi pagan Simaku e kuptoi se tani e tutje toleranca e Romës, do t’u mohohej pikërisht atyre që e kishin ndërtuar atë. Nëse Simaku na tingëllon sot aktual, kjo është për denoncimin që ai i bëri pretendimeve dogmatike të krishterimit, për të vërtetën si një fyerje kundër sensit të përbashkët. “Nuk mund të ketë vetëm një rrugë drejt një misteri kaq të madh!”- tha ai. Njerëzve u duken frymëzuese ndjenja të tilla. Regjimeve zakonisht jo. Një dekadë më vonë, perandori i krishterë Teodosi ndaloi mbajtjen e Olimpiadën me arsyetimin se në të kishte shumë lakuriqësi, pa asnjë kundërshtim nga njerëzit. Mençuria konvencionale sillej në atë kohë rreth dogmatizmit. Dhe këtë gjë e bën shpesh ende sot. / “The New York Times”
