Prof . Dr. Fatmir Terziu
Shkrimtari nuk do fjalë “ngushëlluese” prej miqve shkrimtarë, ai nuk do të ndjejë në vend të realitetit ato fjalë që do ta ngushëllonin, qoftë pak ose aspak, por një kritikë që i shërben pozitivitetit dhe inkurajimit të të shkruarit. Këtë e bën mrekullisht Halil Rama, i cili është jashtëzakonisht pozitiv me penën e tij. Ndaj gjithçka që ndodh në këtë libër është ndryshe, është korrekte, është përcaktore, është dashamirëse, është një ndjesi profesionale që kërkon të paraqesë, prezantojë dhe jo të sulmojë në asnjë rast. Shkrimtari, kritiku, gazetari dhe publicisti i mirënjohur Halil Rama, “Mjeshtër i Madh”, solli këtë herë për lexuesit e tij të shumtë, përmbledhjen e re të vëzhgimeve, analizave, kritikave, reportazheve dhe tregimeve të tij në librin e njëzetë e tre nga radha, dhe të veçantin nga mënyra se si ai i trajton dhe i konsideron emrat e përzgjedhur prej tij në këtë libër.
Libri “Ekzaminimi i diktaturës në vepra letrare”, botim i Shtëpisë Botuese “NACIONAL” është ndarë në kapituj dhe secili kapitull ka në tërësinë e vetë një risi të re, një trajtesë të domosdoshme për lexuesit e një materie didakte të munguar për njohjen letrare dhe më gjerë, sikurse ndodh të jetë në fokus për disa autorë dhe për disa libra të rëndësishëm të kohëve të fundit. Trajtesa që Rama i bën triptikut të shkrimtarit tejet bashkëkohor e konkurrues, Zija Çela, është një ndalesë fine, e qartë dhe e respektueshme, pasi aty gjen një material të gjerë e të ndjeshëm që të bën ta lexosh romanin “Gjaku i dallëndyshes” menjëherë. Aty shikohet mjaft mirë tashmë se nuk duhet të jesh kritik për ta ditur këtë. Një vështrim i përpiktë në thelbin e narrativit të Çelës predominon atë që në fakt dora dhe mendja e kritikut e kap menjëherë. Kanë ikur kohët kur kritiku ishte në një cep dhe autori në tjetrin, dy specie të ndryshme vërshonin njëri-tjetrin përpara “luftës” deri në fund. Është një hibrid i çuditshëm, kjo krijesë autor-kritik. Nuk mund të mendoj një formë tjetër arti ku “praktikuesi” dhe kritiku të mbivendosen kështu. Vetëm në letërsi ndodhte kjo mbivendosje, megjithëse shkrimtarët, me sa duket, do të preferonin të besonin se nuk ndodhte. Shkrimtarët do të preferonin të besonin se kritikët janë të ndarë dhe se ndarja e tyre do të thotë se ata janë “armiku” dhe se duan t’i kapin ata, por në rastin e Ramës kjo është një risi në kohën që jetojmë dhe kohën që duam ta bëjmë kohë të barabartë me të Tjerët në këtë rast, me ata që kanë hapin e Perëndimit në këtë fushë.
Ironia se shkrimtarët janë përgjithësisht më të këqij ndaj shkrimtarëve të tjerë sesa kritikët, i jep një nuancë mjaft ndryshe libri i Halil Ramës, pasi ai në thelb shikon me stresin që përcakton literatura bashkëkohore dhe ndjesia që vjen nga prurjet më fine të kohës në këtë pikë. Pak kritikë kanë diçka për të fituar duke shkruar një rishikim të keq. Shkrimtarët duan të besojnë se koha e shkuar e diktuar si shkop mbi kritikën e arriti statusin që ka pasur, duke shkruar komente të ndikuara për shkrimtarët e mëdhenj, por nëse ato komente dhe kritika do të ishin një e vërtetë, ne të gjithë do ta bënim atë ende sot. Nga ana tjetër, shkrimtarët kanë gjithçka për të fituar dhe pikërisht atëherë bëhet problem kapërcyes hibrid. Në fund të fundit, një shkrimtar, në fakt, nuk duhet të jetë një sulmues i së keqes në thelbin e kritikës. Janë shkrimtarët ata që duhet me punë dhe talent të shqyejnë damarët e së keqes dhe kritika duhet të jetë e paqtë mes tyre. Kritikët, në përgjithësi, (gjithmonë do të ketë përjashtime të çuditshme) thonë se çfarë mendojnë për një libër. Ndaj shkrimtari nuk do fjalë “ngushëlluese” prej miqve shkrimtarë, ai nuk do të ndjejë në vend të realitetit ato fjalë që do ta ngushëllonin, qoftë pak ose aspak, por një kritikë që i shërben pozitivitetit dhe inkurajimit të të shkruarit. Këtë e bën mrekullisht Halil Rama. Ndaj gjithçka që ndodh në këtë libër është ndryshe, është korrekte, është përcaktore, është dashamirëse, është një ndjesi profesionale që kërkon të paraqesë, prezantojë dhe jo të sulmojë në asnjë rast.
Halil Rama ndalet dhe tek novela “Bija e vjetër e nënës së re” të shkrimtarit gjithëarmësh Preç Zogaj. Autori i këtij libri shkruan: “Gjithkush që lexon prozën e tij (këtu kam parasysh edhe romanin “Anjeza nuk u zgjua”), do të ndjente kënaqësi të veçantë. Edhe kjo novelë për absurdin e regjimit komunist, lë mbresa te lexuesit falë mjeteve artistike në shmangie të atij lloj tendencioziteti që e vret letërsinë”.
Vend të rëndësishëm zë edhe “Ekzaminimi i diktaturës në romanin ‘Doktoresha’ të shkrimtarit Flamur Buçpapaj”, po aq dhe krijimtaria e gjerë e shkrimtarit të vlerësuar Naim Berisha, për tu ndalur më tej tek “Koha e dashurive të munguara” në poezinë e Dr. Astrit Gjunkshit.
Halil Rama sjell në vëmendje me këtë libër edhe autorë të tjerë, sikurse është Dogjan Dervishi. Ndalesa tek romanet e këtij autori i jep lexuesit qasje njohëse tek romanet “Zhgënjimi” (2013), “Shpresë e thyer” (2017), “Përandoria e medjave” (2019), “Një histori qëndrese” (2021) deri tek romani që pa dritën e botimit para pak kohësh, “Në ingranazhet e mafias” (2022).
“Plagët e emigracionit klandestin në romanin ‘Emigranti fisnik të Setki Q. Jasharit është kritika e radhës në këtë libër.
Në kapitullin e dytë autori ndalet tek letërsia dokumentare, ku ndan për lexuesit mendimet për “Rusët po vijnë”, një narrativ i bukur i shkruar nga diplomati Shaban Murati e mjaft të tjera, që i përkasin kohërave dhe vemrave të ndjeshme të Ramadan Gjokës, gazetarëve Beqir Sina e Mimoza Dajçi, po aq dhe për librin e Irfan Dashit, 40 fakte, përjetime, biseda e debate me Edi Ramën. Interes të veçantë pë lexuesin përbën gjithashtu vështrimi analitik për librin e Dr.Femi Sufaj “Sistemi i ndëshimeve në Shqipëri gjatë regjimit komunist”, nga ku autori Rama jep fakte të panjohura për historinë e burgjeve shqiptare në monarki, gjatë Luftës së II Botërore dhe në diktaturë.
Tek libri “Koherencë” të autorit Shpëtim Cami, H.Rama ndalet me një vëmendje të sqimtë që të na tregojë se libri përçon tek lexuesi mesazhet e një intelektuali me vitalitet e shpirt krijues.
Në kapitullin e tretë autori na jep rezyme për përjetësimin e heroit të paqes Klodian Tanushi, për fisnikërinë tiranase, ku veçon nderimet për shkrimtarët Lela Dardha Kokona e Xhevat Mustafa, të cilët kanë merituar fisnikërinë tiranase nga shoqata me të njëjtin emër.
Vend të rëndëishëm zë “Dita e Maqellarës”, që nën moderimin mjeshtëror të Defrim Methasanit, i njohur në gjithë vendin si dhe në hapësirën mbarëshqipare, si ikonë e gazetarisë sportive dhe dokumentarit televiziv, por dhe si organizator i talentuar i eventeve të tilla, do të jepet prej penës së Halil Ramës, se festa do të niste me performimin e disa valleve nga valltarë të Ansamblit Artistik “Dine Doda” të Muhurrit, nën ritmet festive të daulleve. Në këtë kapitull janë dhe zërat për poezinë e Avni Ndreut, apo dhe ndalesa “Ikona e kinematografisë Margarita Xhepa, për herë të parë në Bulqizë në promovimin e poezisë së Demir Rusit” dhe po aq edhe “Barie Çupi-zë i veçantë në poezinë e sotme shqipe”, si dhe “Setki Jashari – poeti dhe prozatori i dashurisë dhe i dhimbjes njerëzore”!. Në kapitullin e katërt dhe të fundit të këtij libri me mori tematikash, autori i mirënjohur Halil Rama, përmbledh tregimet “Dashuri të stuhishme në “Plazhin e Gjeneralit”; “Zonja me tri shtetësi dhe tri shtëpi”; “Rebelimi qenit Mavis” dhe së fundi një pasthënie nga Eglantina Aliaj, që ka të bëjë me titullin “Akademik” që sipas autores Aliaj “Akademik”, është një titull i merituar për shkrimtarin dhe publicistin Halil Rama.
Duke lexuar këtë libër, duke parë gjithashtu me një vështrim të përciptë në shumicën e faqeve të librave me fletë të gjera, kjo do të tregonte se shumica e recensentëve nuk janë në seriozitetin dhe profesionalizmin që ka Halil Rama, ku pena e tij di të dallojë, dhe ku shumica e atyre që merr në konsideratë janë gjithashtu shkrimtarë të botuar.
Çfarë i thonë vetes shkrimtarët kur marrin një vlerësim të keq? Si kritik letrar gjatë viteve të fundit, për Halil Ramën, nuk është një pyetje që i ka pëlqyer ta mendoj shumë. Sidomos kur përgjigja nuk ka të ngjarë të jetë, Halil Rama merr në konsideratë çdo fjalë të arsyeshme dhe të saktë që thotë mendja dhe njohuria e tij. Por kohët e fundit, tabelat janë kthyer. Në këtë thyerje, Hali Rama nuk është gjuetar i kthyer në gjuetar pa leje dhe s’ka ndjerë për herë të parë fuqinë e plotë të rishikimit të keq. Libri kështu ka arritur të tërheqë vëmendjen e jo pak recensentëve dhe shumica e këtij numri janë me emër, ndaj ai është i lehtësuar ta thotë me penën e tij, është jashtëzakonisht pozitiv.
