25 qershor 1991
Më 25 qershor 1991, në një ditë që do të shënonte kthesën më të madhe në historinë moderne të Ballkanit, Kroacia dhe Sllovenia shpallën zyrtarisht pavarësinë e tyre nga Republika Federale Socialiste e Jugosllavisë, duke ndezur kështu fitilin e një zinxhiri ngjarjesh që do të çonin drejt shpërbërjes së dhimbshme të federatës shumëkombëshe dhe një serie konfliktesh të përgjakshme që tronditën Evropën në dekadën që pasoi.
Pas dekadash sundimi nën strukturën federale të krijuar nga Josip Broz Tito, Jugosllavia filloi të përjetojë tensione të mëdha etnike, politike dhe ekonomike pas vdekjes së tij në vitin 1980. Me rënien e regjimeve komuniste në Evropën Lindore dhe zgjedhjet e para pluraliste në disa nga republikat përbërëse, kërkesat për më shumë autonomi – apo edhe pavarësi të plotë – u bënë gjithnjë e më të zëshme.
Sllovenia dhe Kroacia, dy nga republikat më të zhvilluara ekonomikisht dhe më perëndimorët në orientim politik, kërkuan rrugën e tyre jashtë sistemit federal. Megjithë përpjekjet diplomatike të fundit për ta mbajtur federatën gjallë, më 25 qershor 1991, parlamentet e të dyja republikave miratuan deklaratat e pavarësisë, duke i dhënë fund zyrtarisht juridiksionit jugosllav mbi to.
Reagimi i Beogradit, ku dominonte Serbia nën udhëheqjen e Slobodan Miloševićit, ishte i menjëhershëm. Brenda pak ditësh shpërtheu ajo që u quajt “Lufta dhjetëditore” në Slloveni, kur Ushtria Popullore Jugosllave (JNA) ndërhyri për të rivendosur kontrollin mbi kufijtë dhe pikat strategjike. Megjithatë, përballja me forcat territoriale sllovene dhe presioni ndërkombëtar çuan në një marrëveshje armëpushimi në Brioni, me ndërmjetësimin e Komunitetit Evropian. Pas vetëm dhjetë ditësh, JNA u tërhoq nga Sllovenia – vend që nuk përjetoi më konflikte të përmasave të mëdha.
Situata në Kroaci, megjithatë, ishte shumë më e ndërlikuar. Pakica serbe në disa rajone, e mbështetur nga Beogradi dhe e armatosur nga JNA, nuk e njohu shpalljen e pavarësisë. Pas përplasjesh të përhapura, nisi Lufta e Kroacisë për Pavarësi, që do të zgjasë disa vjet dhe do të marrë mijëra jetë.
Shpalljet e pavarësisë më 25 qershor 1991 nuk ishin vetëm akte politike – ato ishin deklarata historike të vullnetit për vetëvendosje që ndryshuan hartën e Evropës. Ato shënuan fillimin e fundit të Jugosllavisë, një projekt shumëkombësh që për dekada kishte mbajtur bashkë popuj të ndryshëm nën flamurin e vëllazërisë socialiste. Me kalimin e viteve, edhe republikat e tjera – Bosnja dhe Hercegovina, Maqedonia dhe më vonë Kosova – ndoqën të njëjtën rrugë drejt sovranitetit, shpesh nëpërmjet sakrificave të dhimbshme.
Sot, kjo datë mbetet simbol i çmimit të lartë të lirisë, por edhe i dështimit të një ideje shumëkombëshe që nuk arriti të mbijetojë në kushtet e nacionalizmave të ngritura dhe tranzicionit politik të trazuar.
Përgatiti: L.Veizi
