18 gusht 1929 – Austria ndalon romanin e Remarkut
Nga Leonard Veizi
Kur dëgjojmë fjalën “luftë”, mendja na shkon menjëherë te heronjtë e lavdishëm, betejat epike dhe flamujt që valëviten krenarë. Por çfarë ndodh nëse heqim vellon e propagandës dhe shohim realitetin e saj të zhveshur? Pikërisht këtë pyetje, me një brutalitet të pangjashëm dhe sinqeritet të thellë, e shtron romani “Asgjë të re nga Fronti i Perëndimit” i Erih Maria Remark, një zë paralajmërues dhe tronditës i një brezi të humbur…
…Romani, i botuar në vitin 1929 në një Gjermani të mbetur në rrënoja, nuk ishte thjesht një libër, por një bombë letrare që shpërtheu në zemër të ndërgjegjes evropiane. Ai rrëfen historinë e Pol Boimer, një nxënës i ri që bashkë me shokët e tij të klasës, të dehur nga parullat nacionaliste dhe patriotike, rendin vullnetarisht në frontin e Luftës së Parë Botërore. Aty, ëndrrat e tyre për lavdi shkrihen si dëbora në një pranverë të ftohtë, duke u zëvendësuar nga tmerri i llogoreve, erërat e vdekjes dhe absurditeti i një kasaphanë masive. Përmes syve të Polit, ne shohim se si ushtarët kthehen në numra pa emër, miqësia bëhet një mburojë e brishtë kundër çmendurisë, dhe shpirti njerëzor, jo vetëm trupi, shkatërrohet në një humbje të dhimbshme të pafajësisë. Ky nuk ishte një tregim mbi fitoret apo humbjet, por mbi një brez të tërë të cilin lufta e vodhi, duke ia bërë të pamundur kthimin në shtëpi, qoftë edhe fizikisht të mbijetuar.
Përplasja me ideologjitë totalitare
Ky zë i sinqertë dhe i dhimbshëm, që refuzonte të zbukuronte luftën, u bë shpejt një kërcënim për ideologjitë autoritare që po rriteshin në Evropë. Ndërsa nazistët fitonin terren në Gjermani, ata kërkonin të ndërtonin një mit të ri mbi ushtarin e pamposhtur dhe heroizmin kombëtar. Romani i Remarkut, duke shfaqur brishtësinë, vuajtjen dhe pafuqinë e luftëtarëve, ishte e kundërta e kësaj narrativë.
Reagimi i Austrisë
Në gushtin e vitit 1929, Austria ndalon qarkullimin e romanit “Asgjë të re nga Fronti i Perëndimit”. Në Austri, si edhe në vende të tjera konservatore dhe nacionaliste të kohës, romani u ndalua sepse konsiderohej antimilitarist dhe demoralizues. Autoritetet mendonin se ai minonte krenarinë kombëtare, duke e paraqitur ushtarin gjerman jo si hero, por si viktimë të tmerrit të luftës. Në thelb, ndalimi në Austri në 1929 tregon frikën e autoriteteve nga e vërteta e luftës dhe fuqia që ka arti për të sfiduar propagandën.
Në Gjermaninë Naziste
Në vitin 1933, kur Partia Naziste erdhi në pushtet, “Asgjë të re nga Fronti i Perëndimit” u etiketua si “letërsi degjeneruese” dhe u bë një nga librat e parë që u dogjën publikisht në Berlin, një akt që simbolizonte përpjekjen për të fshirë çdo dëshmi të dhimbjes njerëzore dhe për ta zëvendësuar atë me urrejtjen. Vetë Remark u shpall armik i popullit, i humbi shtetësinë gjermane dhe u detyrua të emigrojë. Ky fat nuk e ndali romanin, përkundrazi, e shndërroi në një simbol ndërkombëtar të rezistencës kundër shtypjes dhe propagandës.
Një trashëgimi e pashlyeshme
Pavarësisht ndalimeve, djegieve dhe përndjekjeve, romani u përhap në të gjithë botën, duke u përkthyer në dhjetëra gjuhë. Ai frymëzoi adaptimin e parë filmik në Hollivud në vitin 1930, i cili fitoi çmimin Oscar dhe solli historinë e Polit në një audiencë edhe më të gjerë. Kjo vepër nuk ndikoi vetëm në letërsi, por edhe në zhvillimin e kulturës pacifiste dhe në shqyrtimin e thellë të pasojave psikologjike të luftës.
Sot, “Asgjë të re nga Fronti i Perëndimit” qëndron si një nga kryeveprat më të rëndësishme të letërsisë botërore, një dëshmi e fuqishme e çmimit njerëzor të konflikteve. Mesazhi i tij universal — se lufta nuk ka fitues dhe se plagët e saj mbeten shumë më gjatë se zhurma e armëve — mbetet po aq i rëndësishëm sot sa ishte një shekull më parë. Duke u përpjekur ta heshtnin këtë zë, regjimet totalitare në fakt e bënë atë edhe më të fortë dhe e ngritën në piedestalin e një himni kundër luftës.
Në dritën e konflikteve të sotme, çfarë mësimi mund të nxjerrim nga ky roman, i cili na kujton se pas çdo uniformë fshihet një histori njerëzore?
