Rreth romanit “Robi i lartësive”, të shkrimtarit Ermir Nika
Nga Petrit Palushi
Në vitet ’60 të shekullit të XX, Kina i dhuron një Radiostacion Shqipërisë.
Aty ku po vendosej antena, pikëzohen ngjarjet, n’atë mjedis luhen drama njerëzore, shpalohen karaktere, koha më shumë rri pezull se sa mbetet në normalitetin e vet.
Ndërkohë, një njohje gati – gati e rastësishme e inxhinierit shqiptar, Arianit dhe teknikut kinez, Çan Pao Y, nuk është vetëm thjesht një pikëtakim i dy personazheve më vepruese të romanit, por më tepër se kaq. Vjen dhe vdekja e teknikut kinez Çan Pao Y, teksa mbeti përjetësisht robi i lartësive.
Kjo është fabula e romanit, e cila shndërrohet në makrotemë.
Një roman i shkruar bukur, një roman i karaketereve, provokues qysh në titull dhe në krejt shtjellën rrëfimore.
Një rrëfim që rrjedh telegrafisht, pa kurrfarë ndalese, ku çdo pjesëz rrëfimi sikur ndrit më tepër se tjetra.
Shkrimtari e zhvendos rrëfimin natyrshëm nga kryeqendra e Shqipërisë, Tirana, në periferi, në Malin e Dajtit, por për lexuesin e vëmendshëm është zhvendosje në lartësi, në zonë të epërme ku vijnë pa ndalesa të gjitha ngjyrat e komunikimit.
Do t’ishin të mjaftueshme ekspozimi i dy fragmenteve të shkurta nga romani (1. “Nga dritarja e mbyllur vëreja Tiranën se si zvogëlohej dhe mblidhej gjithmonë e më shumë në vetvete derisa edhe zhurmërimat e saj u platitën”. 2. “Mbase ashtu, jo rastësisht, Tirana përvijohej në formën e një ylli të rrëzuar tradhtisht, kinse nga forca e gravitetit apo besëtytnia e njeriut”.), si shenjë se ngjarjet në Malin e Dajtit marrin më tepër frymë, aty formësohen fate të çuditshme njerëzore, ka më tepër gjallnim jete.
Është pra diçka krejt ndryshe nga e zakonshmja, ose lexuesi mund ta marrë si të tillë.
Mjedisi ku po ngrihej antena e Radiotelevizionit Shqiptar është njëkohësisht edhe zona më dramatike e rrëfimit, ku shpesh shkunden mendësi ndërkontinentale, ku filtrohen ngjarje që vjetërohen menjëherë, thuajse aty për aty, dhe të tjera që shpalohen me tjetër dritë, ose me dritë të mungueshme. Kësisoj, një dritë e tillë e ngroh palcën e rrëfimit, karakteret shfaqen në plotninë e tyre, anipse drita e mungueshme fillimisht është vështirësisht e kuptueshme.
Ndodh që vepra letrarë të japin frymën e një kohë, shumë më mirë se ato historike.
Mjafton një detaj, një prekje arkivore e një kohe, dhe më pas shkrimtari aktivizon elementët letrarë në rikrijimin e një atmosfere krejt të besueshme.
Një përplasje e elementëve realë me ato surrealë krijon ndërdyshje në sytë e lexuesit, derisa t’i krijohet besueshmëria se rrëfimi s’është faktografik, por i një natyre tjetër, të cilin fatlumnisht e ka vetëm letërsia.
Kështu ndodh edhe me romanin “Robi i lartësive”, të shkrimtarit Ermir Nika, ku rikrijohet artistikisht hapësira e një kohe të lënduar në vitet ’60 të shekullit të XX.
Marrëdhëniet Shqipëri – Kinë të asaj kohe ngjajnë sa të largëta, aq edhe të afërta njëkohësisht dhe të vështrosh një kohë të tillë (kthimi pas) është njëjtë si të trazosh mjegullnajën, por në shtjellën e rrëfimit të romanit, të ngjan se ngjarjet s’kanë të përfunduar, se fillon sërish riciklimi i kohëve herë dramatike, herë lirike, por herë – herë edhe të përzijshme.
Ndërkohë, lexuesi vazhdon të shijojë rrëfimin e bukur.
