Shkatërrimi i kohëve të fundit i monumenteve në Britani dhe SHBA, nga rrëzimi në Bristol (Angli), fundjavën e kaluar, i një skulpture bronzi që përkujton tregtarin e skllevërve britanikë të shekullit të XVIII, Edward Colston, deri në zhvendosjen e kësaj jave në Boston, Miami dhe Virginia të statujave që nderojnë Christopher Columbus dhe udhëheqësit e Konfederatës – shtron pyetje intriguese në lidhje me qëllimin e statujës publike. Pse jemi të detyruar të krijojmë ngjashmëri të tilla në radhë të parë?
Protesta agresive në të gjithë botën vijnë në vazhdën e vrasjes së një afroamerikani, George Floyd, nga një polic i bardhë në Minneapolis, Minesota. Asfiksimi i ngadaltë prej tetë minutash i Floyd-it, i kapur në video nga një kalimtar, ka provokuar gjithashtu kërkesa urgjente për heqjen e statujave që lavdërojnë figura reputacioni i të cilave (dhe fatet) u ndërtuan në shtypjen e popujve me ngjyrë dhe në ngulfatjen e kulturave indigjene.
Vitet e fundit disa monumente në SHBA që përkujtojnë udhëheqësit ushtarakë dhe politikë të Konfederatës së Jugut të mposhtur (e cila luftoi për të ruajtur skllavërinë në vitet ’60) janë çmontuar ose zhvendosur larg pamjes publike. Në fillim të kësaj jave, statujës së Columbus-it nuk iu pre koka vetëm në Boston, por u rrëzua me litarë si në Minneapolis, Minesota, ashtu edhe në Richmond, Virxhinia. Esploruesi i shekullit XV u tërhoq në një pellg aty pranë dhe u mbyt në stilin Colston.
Një gur varri i improvizuar që lexonte “Racizëm, nuk do të të ndihet mungesa”, u vendos në skajin e ujit. Nga frika e përshpejtimit të pastrimeve të ngjashme në Mbretërinë e Bashkuar, udhëheqësit në të gjithë spektrin politik u përpoqën të denoncojnë shkatërrimin e statujës së Colston dhe të bëjnë kujdes kundër prishjes së një tjetre. Në një rast të rrallë të mesazheve të sinkronizuara, sekretari i konservatorëve në Mbretërinë e Bashkuar, Priti Patel, dhe drejtuesi i opozitës, Sir Keir Starmer, ranë dakord që sulmet të dënoheshin, pasi mijëra vetë u mblodhën në Oksford për të kërkuar heqjen e statujës së Cecil Rodos në kolegjin Oriel, një supremacisti britanik që e pasuroi veten duke shfrytëzuar njerëzit dhe burimet e Afrikës.
Ndoshta ia vlen të merret në konsideratë pse ekzistojnë statuja në radhë të parë dhe pse jemi të palodhur për t’u lidhur me to. Ngjashmëria më e hershme materiale me një qenie njerëzore, një statuetë e vogël e një trupi femëror të zbuluar në vitin 2008 në një shpellë në pyllin Swabian të Gjermanisë, mund të ofrojë të dhëna për thelbin e impulsit tonë për të krijuar gjëra të tilla.
E ashtuquajtura Venus i Hohle Fels ekzagjeron në mënyrë të egër tiparet e trupit të një gruaje dhe mendohet se ka shërbyer si një totem i pjellorisë. Nga fillimi i tyre i hershëm, statujat ishin më pak në lidhje me individët që ata përshkruajnë sesa për mënyrën se si ne e shohim veten tonë. Mjeshtri parahistorik që skaliti ngadalë këtë hunk prej fildishi, mori vendimin e jashtëzakonshëm estetik për ta lënë objektin pa kokë. Aty ku duhet të jetë qafa, një lak i vogël për lidhjen e syve, përmes së cilës mund të vijë teli ose një rrip lëkure, është skalitur me dhimbje.
Duke u varur nga një gjerdan, koka e statujës është ajo e veshësit të saj, i cili me imagjinatë e përfundon figurinën duke u bashkuar me të. Nga fillimi i tyre i hershëm, me fjalë të tjera, statujat ishin aq konceptuale sa ato materiale. Se sa i gdhendur është ai instinkt – të perceptosh një aspekt të vetvetes në imazhin e një tjetri – është e pamundur të matet. Një impuls i tillë mund të shpjegojë pse është kaq e vështirë të tolerohet këmbëngulja e përmendoreve që nderojnë mjeshtrat e dhimbjes së të kaluarës.
Ajo e tyrja është një peshë mbytëse. Zemërimi që shumë mendojnë kur duhet të ndajnë rrugët me fantazma të tilla shtypëse është i thellë dhe dërrmues. Për të adresuar çështjen e mprehtë se si të trajtohen më mirë monumentet, aurën e të cilave një pjesë e konsiderueshme e shoqërisë gjen toksike, vendet kanë filluar të miratojnë një larmi strategjish të ndryshme. Në Londër, kryetari i kryeqytetit, Sadiq Khan, ka njoftuar mbledhjen e një komisioni të posaçëm për të debatuar për çmontimin (dhe ngritjen) e statujave të qytetit.
Të mërkurën, në SHBA, kryetari i Dhomës së Përfaqësuesve, Nancy Pelosi, duke shpresuar se do t’i paraprijë një plaçkitjeje të dhunshme, bëri thirrje për heqjen e shpejtë të 11 statujave që përkujtojnë udhëheqesit e Konfederatës. “Statujat duhet të mishërojnë idealet tona më të larta, duke shprehur se kush jemi dhe kush aspirojmë të jemi si komb”, tha ai.
“Monumentet për burrat që mbronin egërsinë dhe barbarinë për të arritur një fund kaq racist, janë një hidhërim grotesk ndaj idealeve. Statujat e tyre i bëjnë homazhe urrejtjes, jo trashëgimisë. Ato duhet të hiqen.”
A është kokëprerja shërimi më i mirë për këtë sëmundje? Problemi, natyrisht, në zhytjen e memorieve të një të kaluare të dhimbshme janë gjërat, veçanërisht gjërat e dhimbshme, të cilat kanë prirje të rishfaqen nga një thellësi e errët. Artisti britanik i rrugës Banksy, vetë puna e të cilit gërryen në mënyrë rutinore cektësinë e intolerancës së shoqërisë dhe na detyron të përballemi me forma të pakëndshme të hipokrizisë dhe pabarazisë, propozoi këtë javë një zgjidhje të zgjuar për gjendjen e çuditshme në të cilën gjendet shoqëria.
“Çfarë duhet të bëjmë me bazamentet boshe në mes të Bristol-it?”, u shpreh Banksy në një postim në llogarinë e tij në instagram. “Këtu është një ide që kujdeset për ata që humbasin statujën Colston dhe ata që nuk e bëjnë. Ne e tërheqim atë nga uji, e vendosim përsëri në plumb, kravatë lidhëse rreth qafës së tij dhe porosisim disa statuja bronzi të përmasave të jetës së protestuesve në aktin e heqjes. Të gjithë të lumtur. Një ditë e famshme përkujtohet.”
Siç sugjeron vizatimi shoqërues i Banksy-t (i cili me zell imagjinon një Colston të ripozicionuar me precizion, duke u lëkundur përgjithmonë në prag të kolapsit), ajo që është e ndërlikuar është të gjesh ekuilibrin e duhur kur të ushqyer me perspektivat divergjente të gjithë në shoqëri duhet të mbajnë peshën e një statuje .
Në Gjermani, ku kohë më parë duhej të merreshin vendime se si epoka naziste do të fosilizohej në kujtesën materiale të rrugëve dhe shesheve të kombit, u zgjidh që fshirja e së kaluarës nuk ishte një mundësi. Në vend që të ndotin ajrin komunal me monumente ndaj dhunuesve të dhimbjes, megjithatë, janë bërë përpjekje për të ruajtur përkundrazi përmendoret që nderojnë dinjitetin e viktimave të Hitlerit.
Ndoshta duhet të mendojmë për statujat ashtu siç mendojmë për pemët. Kur dikush zbulohet se është i shpërfytyruar nga sëmundja, ne duhet të vendosim për të mbjellë një zabel të freskët, atë që pastron atmosferën dhe nuk na zë frymën.ka.ta/Fjala.al/
