Për herë të parë një analizë e plotë historike për ruajtjen e kufirit, arratisjet, vrasjet në kufi si edhe për hyrjen e shqiptarëve në ambasadat e huaja më 2 korrik 1990.
Historiani i njohur Marenglen Kasmi ka publikuar së fundmi në Revistën e Unionit Studimor për Republikën Demokratike Gjermane në Universitetin e Lirë të Berlinit një studim me titull “Regjimi kufitar shqiptar 1945-1990”.
Teksa ai thotë se në këtë periudhë nga vendi ynë janë arratisur mbi 18 mijë persona, tregon se numri i atyre që u kapën në kufi ka qenë shumë i madh.
Por sipas tij kjo nuk do të arrihej nëse patrullat kufitare nuk do të kishin mbështetjen e banorëve të zonës.
Sipas historianit Marenglen Kasmi deri në vitin 1976 banorët e zonave kufitare kishin dhënë kontributin e tyre në 38% të rasteve, shifër kjo që u rrit në 50% pas vitit 1982.
Kasmi thekson krijimin e nismave nga nxënësit e shkollave 8-vjeçare për rritjen e vigjilencës dhe forcimin e regjimit kufitar, pas vitit 1977, çka rriti ndjeshëm edhe rolin e popullsisë në kapjen e atyre personave që tentonin të arratiseshin nga vendin.
Por kush ishin fshatrat, ku banorët e tyre loznin një rol më aktiv në kapjen e atyre që arratiseshin?
Për këtë, në historiani Kasmi shkruan: Në vitin 1977, nxënësit e shkollës 8-vjeçare të fshatit Gjoricë, në Dibër morën nismën „Të rrisim vigjilencën dhe të forcojmë regjimin kufitar“. Në shoqërimin dhe instruksionin e mësuesve të tyre, ata dilnin patrullonin në kohë dhe vende të ndryshme. Kjo nismë gjeti përkrahje edhe në shkolla të tjera dhe brenda një kohe të shkurtër u shtri në gjithë rajonet kufitare. Këto grupe nxënësish kapnin persona të panjohur dhe u kërkonin atyre dokumentet e identifikimit. Kur dyshonin, i shoqëronin ata në postat kufitare dhe pas verifikimeve një pjesë e konsiderueshme e tyre rezultonte si shkelës të vërtetë kufiri. Një nismë të tillë të ngjashme morën edhe pensionistët, siç ishin ata të fshatit Çatistër në Gjirokastër, e më pas pensionistët e fshatit Vrakë në Shkodër, në Bletas, Pogradec etj., të cilët u zotuan të kryenin vetë shërbim të rregullt në ndihmë të ruajtjes së kufirit dhe të jepnin kështu shembullin e tyre te të rinjtë. /Ar.Ha/Fjala.al/
