Nga Leonard Veizi
Gazetari amerikan Patrick Radden Keefe boton një hetim të madh mbi dhunën në Belfast.Paraushtarakët elegantë që pozojnë për revista, pushime burgu, ‘ligji i heshtjes’…
Motrat Dolours dhe Marian Price u konsideruan si terroristet më joshëse në Evropë. Anëtare të IRA-s grabitën bankat të maskuara si murgesha, madje u shfaqën duke pozuar në revista elegante, me një shami mbi fytyrat e tyre. Përkundër kësaj, as nuk iu dridhën duart për të marrë të gjitha llojet e detyrave, të tilla si rrëmbime, vendosje bombash në hapësira publike dhe ato që ata i quajtën ‘ekzekutime’.
Jean McConville ishte një grua e klasës punëtore, e cila kishte humbur burrin e saj nga kanceri. Ajo u rrëmbye dhe ‘u zhduk’ nga IRA në dhjetor të vitit 1972, kur një grup burrash me kapuç hynë në banesën e saj të mbrojtjes zyrtare, në një lagje katolike në Belfast, dhe e morën me vete në prani të dhjetë fëmijëve të saj, të gjithë të mitur. ‘Mëkati’ i saj pretendohej se ishte akuza e pabazuar për kalimin e informacionit në ushtrinë britanike.
Ata janë shembuj të personazheve (reale) që shfaqen në librin ‘Mos thuaj asgjë’ (Reservoir Books / Periscopi), nga gazetari amerikan Patrick Radden Keefe (Dorchester, 1976), i cili ishte zhytur për katër vjet në konfliktin e Irlandës së Veriut, veçanërisht në vitet e tij më të egra, domethënë në vitet shtatëdhjetë, megjithëse e ndjek nga fillimet e tij në vitet gjashtëdhjetë deri në zgjatjet e derisotme. Është një nga veprat më të rëndësishme jo-trilluese gazetareske, të botuara kohët e fundit.
Nga shtëpia e tij në Nju-Jork, Keefe merr pjesë në këtë gazetë me një videothirrje. Për shkak të koronavirusit, ai nuk shkon më në redaksinë e së përjavshmes ‘The New Yorker’, ku punon. Ai thotë se titulli aludon në kulturën e heshtjes, e cila u respektua me përpikëri nga të gjithë anëtarët dhe mbështetësit e IRA-s, nga ‘ushtarët’ te fqinjët e blloqeve të banesave, të cilët i kalonin armët e tyre nga një dritare në tjetrën ku kishte “unë jam rritur duke lexuar Seamus Heaney, poezinë e tij ‘Thuaj çfarë thua, mos thuaj asgjë’, ku ai i referohet temës, ligjit të heshtjes, që mbretëron në rastet e konflikteve me paraushtarakët. Një irlandez mund të flasë me ju për pesë orë, me shoqëri maksimale, por ka një temë dhe disa gjëra që ai kurrë nuk do t’i marrë nga ju. Sa më shumë që kam hetuar, aq më shumë kam hyrë në atë mohim.
Keefe nuk ishte specialist në këto çështje. Një ditë në vitin 2013, ai lexoi nekrologjinë e Dolours Price në ‘The New York Times’ “dhe personazhi e magjepsi. “Ai ishte shembulli i një vajze të re, të joshur nga politika radikale, e cila përfshihet në dhunë në maksimum dhe pastaj gjërat qetësohen. Çfarë ndodh me këta njerëz kur plaken? Pyesja veten. Të mbijetuarit dalin nga burgu, martohen, kanë fëmijë… Si duken ata se çfarë bënin të rinj? Libri ka të bëjë me mënyrën se si e tretim të kaluarën tonë”.
‘Mos thuaj asgjë’ lexohet me zjarr si një roman. Janë modelet e tij, në komplotin dhe karakterizimin e personazheve, autorë të tillë si John Le Carré ose Frederick Forsyth por, në thelb, ai shpjegon, reporterë të tjerë si Gabriel García Márquez nga ‘Noticia de un kidnapping’ ose Philip Gourevitch – një koleg i Keefe në shkrimin e revistës – të ‘Ne duam t’ju informojmë se nesër do të vritemi me familjet tona”,” punime që tregojnë se si t’i qasemi dhunës me shkrim”.
Pavarësisht se bazohej në shumë intervista dhe dokumente, Keefe ka shkruar në vetën e tretë, sikur të ishte një rrëfyes i gjithëdijshëm, “sepse isha i interesuar që ajo të rrjedhë në mënyrën më të mirë të mundshme për lexuesin, që shpjegimet ishin vërtet të miat, sikur t’ia tregoja dikujt. T’i jepte zë një dëshmitari e bëri tekstin tepër agresiv.
Dhe ka kaq shumë personazhe, sa unë do të kisha kërcyer nga një zë në tjetrin gjatë gjithë kohës, duke korrigjuar dhe zhbllokuar njëri-tjetrin. Kështu që unë bëra punën dhe ata që janë kureshtarë të dinë se ku e marr secilën gjë, mund të shkojnë te shënimet në fund. Ndonjëherë pyes veten drejtpërdrejt: ‘A është e vërtetë kjo që tha Dolours?’
Pa u trazuar, shansi bën që Keefe të zbulojë jo më pak se kush ishte personi që qëlloi Jean McConville. “Nëse nuk do të isha 100% i sigurt për të – pohon ai – nuk do ta kisha shkruar emrin e atij personi, vetëm me një dyshim prej 1% do të isha mjaftuar për ta hequr atë, është një akuzë shumë e rëndë.”
Gjëja qesharake është se “nuk ka pasur asnjë pasojë. Para se të dilte libri, u thashë fëmijëve të McConville, nuk doja që ata të zbulonin nga shtypi se kush e vrau nënën e tyre. Ata ishin shumë të befasuar, nuk e dyshuan atë person. Por nuk kishte arrestime. Provat që i duhen një gazetari janë të një natyre tjetër nga ato të kërkuara nga gjykata”.
Ekzistonin më pak dyshime se kush dha urdhër për të rrëmbyer dhe ekzekutuar gruan. Gerry Adams, një nga udhëheqësit e IRA-s së Përkohshme dhe shumë vite më vonë një nga promovuesit e paqes në Ulster, ishte atëherë një terrorist shumë aktiv. Këto kontradikta ndodhin gjithmonë në këto raste, sepse paqja mund të nënshkruhet vetëm nga ata që ishin në luftë.
Adams vazhdon ta mohojë edhe sot se i përkiste IRA-s, kundër provave në libër. “Filloi si një gënjeshtër e vogël, që ai tha shumë kohë më parë,” arsyeton Keefe, “ai e përsëriste atë dhe nuk mund të tërhiqej. Ai është i vetmi që e mohon atë, në fakt, edhe anëtarët e tjerë e kujtojnë, ata iu bindën urdhrave të tij.
Mbrojtësit e tij argumentojnë se meqenëse anëtarësimi në IRA është i paligjshëm, pranimi i tij do të shkaktojë ndjekje penale, policia duhet ta arrestojë atë. Mund të jetë e vërtetë, por kjo krijon një situatë absurde. “Adams nuk pranoi ta intervistonte Keefe, gjë të cilën gazetari e respekton, duke thënë: “Ai tashmë e dinte që unë isha i interesuar për vrasjen e Jean McConville, e cila është pikërisht ajo për të cilën ai nuk donte të fliste.”
Duket e pabesueshme që, në Evropën e civilizuar, një konflikt i tillë mund të ndodhë, i cili shkaktoi më shumë se 3500 vdekje (për të kuptuar madhësinë e saj, ETA ka vrarë 864 njerëz në të gjithë historinë e saj, dhe popullsia aktuale e Irlandës së Veriut është vetëm 1,8 milionë banorë).
– A mund të përsëritet diçka e ngjashme sot?
-Shpresoj që jo, por nuk është diçka kaq unike: ju e dini vendin bask, ose rastin ekstrem të Bosnjës. Do të ishte naive të thuash që kjo nuk mund të përsëritet më kurrë. Kjo është një nga temat e librit: se si një shoqëri paqësore, e qëndrueshme, pa asnjë vdekje, ndodh në 1969 të bëhet diçka tjetër që askush nuk mund ta imagjinonte. Tani për tani, ne kemi vdekje dhe qytete të djegura nga trazirat në Amerikë, Argjentinë, Kili… Nuk është aq larg, ato nuk janë gjëra që ndodhin në planetët e tjerë.
“Motrat Price ishin tërheqëse, karizmatike,” vazhdon ai, “njerëzit kujtojnë mbi të gjitha buzëqeshjen e tyre magjepsëse. Ato ishin ikonike, një poster për katolikët republikanë, si Che Guevara. Ato e dinin atë dhe, sot, do të ishin në instagram”.
Keefe vendos secilin personazh dhe secilin grup para veprimeve të tyre, duke e lënë lexuesin të gjykojë. Kjo gjithashtu bën që të shfaqen paraushtarakët unionistë dhe disa ushtarë të ushtrisë britanike, të cilët u dërguan në Irlandën e Veriut si dikush që do të shtypte një koloni në rebelim. Kështu, Frank Kitson, i cili kishte shërbyer në Kenia «më foli natyrshëm për këtë. Bëhej fjalë për përdorimin e të njëjtave teknika si në Nairobi: fitimi i besimit, agjentë të dyfishtë, tortura, paraushtarakë … Për IRA-n ai ishte shejtan i madh”.
Brendan Hughes, i cili vdiq në një grevë urie në vitin 2008, është një tjetër person i shquar. “Ai u ndie shumë keq, i braktisur, ishte njeri i aksionit, i dhënë pas dhunës për pavarësi. Kur erdhi paqja, ai ishte shumë i paqartë, ishte luftëtar, jo politikan, nuk kishte asnjë rol për të.
Ai nuk ishte si Martin McGuinness, nuk kishte aftësitë e tij diplomatike ose retorike. Hughes ndjeu nevojën për të justifikuar veten, për shkak të asaj që kishte bërë si i ri, kjo ishte shumë e dhimbshme për të”. Ai u arratis nga burgu, në një pushim filmi që Keefe e rrëfen me hollësi, “diçka jo aq e pazakontë, edhe sot, nuk besohet”.
Shfaqja përmban figura nga më të famshmet, nga Margaret Thatcher te aktori Stephen Rea, i cili u martua me Dolours Price dhe mbajti arkivolin e saj në funeral. “Ai është një personazh magjepsës, i cili dinte të ndante punën e tij si aktor nga konflikti, në intervistat ku qëndroi anash. Një natë para bombardimeve të shumta në Londër më 1973, Rea po performonte në një teatër në zonë, vetëm për një ditë ai nuk ishte një nga viktimat”.
“Unë isha i interesuar të portretizoja njerëz normalë që vendosin, papritmas, të marrin një armë”, sqaron Keefe, me një sy te përgatitjet e fëmijëve të tij për rikthimin në shkollën, “për të pasqyruar atë gëzim rinor të dikujt që po shkon në revolucion.
Doja të shprehja empati, jo t’i portretizoj bardh e zi ”. Ai sqaron se “edhe në vitet më të vështira, shumica e popullsisë nuk e mbështeti dhunën, kishte vetëm disa segmente. Por Ulster ishte një shoqëri shumë e ashpër, katolikët u diskriminuan, ata nuk kishin punë të mira, nuk mund të kishin qasje në pushtetin politik dhe kjo gjeneroi simpati për ‘kauzën’ e njerëzve që nuk ishin të dhunshëm, por kishin atë vështrim përvetësues”./Jo.Be/Fjala.al
Burimi:
Burimi: lavanguardia.com
