PORTRET
Në 85 vjetorin e lindjes, kineasti që u ka dhënë jetë 14 filmave artistikë dhe 10 dokumentarëve
I cilësuar si një prej regjisorëve më të rëndësishëm të vendit, Anagnostit i numërohen në karrierën 40-vjeçare, 15 skenarë, 14 filma artistikë, 10 dokumentarë dhe disa çmime kombëtare e ndërkombëtare. Artisti i Popullit” dhe “Nderi i Kombit”. Kjo e bën atë me një karrierë të ndritur…
…Tanimë ai është 85 vjeç. Lindi në vitin 1936 në Vuno, një fshat në bashkinë e Himarës, Rrethi i Vlorës. Shkollën fillore e kreu në fshatin e lindjes dhe shkollën unike dhe të mesme të përgjithshme i kreu në Vlorë. Pasi mbaroi shkollën e mesme Ali Demi në Vlorë, mes viteve 1954 – 1960 ai vazhdoi studimet dhe u diplomua për kinooperator filmi në Institutin e Kinematografisë Gerasimov “VGIK” të Moskës.
Filmi i parë
Së bashku me Viktor Gjikën xhiruan si punë diplome filmin “Njeriu kurrë nuk vdes”, një ekranizim i tregimit të Ernest Heminguejt, i cili u vlerësua me Çmimin e Parë në Festivalin Botëror të Shkollave Kinematografike, që u zhvillua në Holandë më 1961.
Filloi punë si operator në Kinostudion “Shqipëria e re” në 1961, me filmin “Debatik” (1961) e më pas me filmin “Toka jonë” (1964). Xhiroi edhe të parin film dokumentar me ngjyra “Gurët dekorativë”. Filmin e parë si regjisor e realizoi në vitin 1966, së bashku me Viktor Gjikën, “Komisari i dritës” dhe një vit më vonë i vetëm si regjisor filmin “Dueli i heshtur”. Gjatë sundimit komunist të Shqipërisë, megjithatë, shumë nga veprat e tij u censuruan.
Për cilësitë e tij të rralla artistike, si dhe për veprat e tij dinjitoze është nderuar me titullin “Artist i Popullit”, 1987 dhe me kupën e karrierës në Festivalin e 10-të Filmit Shqiptar.
Vlerësimi
Në një shkrim të tij, kritiku i njohur Josif Papagjoni shkruan: “Dhimiter Anagnosti është padyshim kineasti më i shquar shqiptar, artist, estet, filozof dhe antropolog i imazhit filmik. Anagnosti është një hulumtues i shpirtit të njeriut shqiptar. Është artisti që lundron në këtë shpirt në kërkim të aventurës. Prandaj dhe, ndoshta, mendja e tij si e çdo artisti të shquar, në detin e paanë të “aventurës” së imazhit filmik, ka pasur për rremë anijen mitike të Jazonit dhe argonautëve, kaiken e Odiseut, udhëtimin e Guliverit, Rosinantin e Don Kishotit, këpucët e gjera të Gargantuasë, mendjen trillane të Xhojsit dhe “Uliksin” e tij rrugëve të Dublinit e gjer dhe marritë çudane e fantaste të Harri Poterit. Ka pasur lundrimin e mendjes në kërkim të së panjohurës. Gjerësinë. Madhështinë. Përtej caqesh, kullash, muresh, përtej limeresh që e ngujojnë apo e vetëkufizojnë mendjen. Askush s’të thotë “ndal”, sepse të tria këto “magje” ku fantazia jote gatuhet, nuk kanë asnjë “ndal” në fjalorthin e tyre! Ky vërtet është fillimi yt, por ndoshta edhe vazhdimi. Ndoshta dhe mbarimi. Gjithë jeta tënde, ndoshta. Është bulbi yt. Zanafilla. Sepse arti i madh është një aventurë e madhe. Anagnosti është përkatësi e këtij arti, një prelat i tij”.
Ndërsa studiuesi i historisë së kinemasë, Abaz Hoxha në shkrimin e tij “Anagnosti – mjeshtër i kinemasë shqiptare” shkruan: “Anagnosti është një mjeshtër i vërtetë në zgjedhjen e aktorëve dhe bën një punë të lodhshme e këmbëngulëse derisa arrin të bindet që ai është më jetësori, më i natyrshmi për rolin e tij, që nuk futet në rol i imponuar nga jashtë se e don regjisori, por se kështu e kërkon, subjekti, drama. Ai bën një punë stërmunduese që të stërvitë aktorin për të qënë sa më real dhe i natyrshëm dhe kjo ka bërë që personazhet e tij të mbeten në mend”.
Angazhimet
Viti 1991 e gjen të impenjuar në lëvizjen demokratike për pluralizmin në Shqipëri, motiv për të cilin zgjidhet edhe deputet i Partisë Demokratike në Kuvendin e Shqipërisë (1991-1996). Në 12 prill 1992 u emërua ministër i Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, post të cilin e mbajti deri në 4 dhjetor 1994, ku dha dorëheqjen.
Anagnosti është ideator dhe kryetar i Fondacionit për Artin dhe Kulturën “Fan Noli”, duke mbështetur intelektualët më aktivë, duke u impenjuar në forcimin e kulturës shqiptare në vend e në botë. Në vitin 2001 shkroi, dhe vuri në skenë në Teatrin Kombëtar dramën e vetme “Nata e trokitjeve në xham”. Ndërsa në vitin 2005 korri sukses me filmin e tij më të fundit “Gjoleka, djali i Abazit”, film i nderuar me dy çmime ndërkombëtare në Itali.
Çmimet
Krahas punës si regjisor, ai njihet edhe si skenarist dhe redaktor në redaksinë e filmit artistik. Ka fituar shumë çmime, ndër to tri herë Çmimin e Republikës 1969, 1979, 1983; tre Çmime Ndërkombëtare 1980, 1983, 1985, nga të cilët një Çmim të Madh “GRAND PRIX” dhe një Medalje Ari. Gjithashtu, ka fituar tri herë Kupën e Festivalit të Filmit Shqiptar, disa çmime për skenarët, Çmimin Aleksandër Moisiu (1989), Çmimin e Karrierës (1995).
Realizimet
Kineasti që u ka dhënë jetë filmave si: ”Komisari i dritës”, “Dueli i heshtur”, “Kthimi i ushtrisë së vdekur”, “Përrallë nga e kaluara”, “Gurët e shtëpisë sime”, “Vëllezër dhe shokë”, “Në shtëpinë tonë”, “Monumenti”, “Lulëkuqet mbi mure”, “Kur hiqen maskat”, “Vëllezër dhe shokë”, “Gurët e shtëpisë sime”, “Gjoleka, djali i Abazit”,
Anagnosti është i martuar me aktoren e mirënjohur të skenës dhe ekranit shqiptar, “Artisten e Merituar” Roza Anagnosti.
