Vasili Arkhipov parandaloi përshkallëzimin e Luftës së Ftohtë duke refuzuar të lëshojë një silurë bërthamore kundër forcave amerikane
Gati gjashtëdhjetë vjet më parë, në tetor 1962, bota u zhyt në prag të luftës bërthamore. Më 22 tetor 1962, pas shqyrtimit të provave fotografike, Presidenti John F. Kennedy informoi botën se Bashkimi Sovjetik po ndërtonte baza sekrete raketore në Kubë, vetëm 90 milje larg brigjeve të Floridës. Për 13 ditët e ardhshme, bota mbajti frymën ndërsa Bashkimi Sovjetik dhe Shtetet e Bashkuara u përballën me njëri-tjetrin për raketat e vendosura në Kubë. Ndërsa politikanët kërkuan një zgjidhje për ngecjen, askush nuk ishte në dijeni të ngjarjeve që po ndodhnin brenda nëndetëses sovjetike B-59 në ujërat në brigjet e Floridës….
…Një ushtarak i lartë i një nëndetëse sovjetike, i cili shmangu shpërthimin e konfliktit bërthamor gjatë Luftës së Ftohtë, 55 vjet pas ditës pasi veprimet e tij heroike u nderua me një çmim.
Ndërsa në vitin 2012 është përkujtuar 50 vjetori i krizës së raketave Kubane, u trasmetua dhe premiera e filmit dokumentar “Secrets of the Dead: The Man Who Saved the World”, – “Njeriu që shpëtoi botën” e cila tregonte se si veprimet e një njeriu, – që ishte Shefit të Shtabit të Brigadës, në nëndetësen B-59, – gjatë çasteve ndoshta më të rrezikshëm të Luftës së Ftohtë, shmangën luftën bërthamore.
Misioni
Për dekada, historia e Arkhipov ishte e fshehur, e cila u shfaq vetëm vitet e fundit. Ngjarjet e përshkruara në “Njeriu që shpëtoi botën” u shpalosën për katër orë më 27 tetor 1962, kur frika mbi krizën e raketave Kubane ishte në maksimum. Ai kombinon dramatizimet – të vendosura në një nëndetëse klaustrofobike që mbaron pa ajër – me rrëfimet e dëshmitarëve okularë dhe dëshmitë e ekspertëve për të zbuluar ngjarjet e tmerrshme që ndodhin nën valë.
Katër nëndetëse sovjetike u dërguan në një mision të njohur vetëm për një pjesë të vogël të zyrtarëve të partisë komuniste. Destinacioni i tyre ishte një mister për t’u zbuluar sapo të ishin në det. Sipas urdhrave të tyre, secila nëndetëse duhej të udhëtonte 7000 milje nga një bazë detare shumë sekrete në Rrethin Arktik përtej Atlantikut për t’u vendosur përgjithmonë në Mariel, Kubë ku do të shërbenin si pararojë e një force sovjetike vetëm 90 milje larg Amerikës kontinentale.
Ngjarja
Më 27 tetor 1962, Vasili Alexandrovich Arkhipov ishte në bordin e nëndetëses sovjetike B-59 e cila po bënte manovra pranë Kubës, kur forcat amerikane filluan të hidhnin ngarkesa jo vdekjeprurëse në thellësi të oqeanit. Ndërsa veprimi ishte projektuar për të inkurajuar nëndetëset sovjetike të dilnin në sipërfaqe, ekuipazhi i B-59 kishte qenë i pakomunikuar dhe kështu nuk ishin në dijeni të qëllimit. Ata mendonin se ishin dëshmitarë të fillimit të luftë së Tretë Botërore.
I bllokuar në nëndetëse – ajri i kondicionuar nuk funksiononte më – ekuipazhi kishte frikë nga vdekja. Por, të panjohur për forcat amerikane, ata kishin një armë speciale në arsenalin e tyre: një silur bërthamor dhjetë kilotonësh. Për më tepër, oficerët kishin leje për ta nisur atë pa pritur miratimin nga Moska. Dy nga oficerët e lartë të anijes – përfshirë kapitenin, Valentin Savitsky – donin të lëshonin raketën. Sipas një raporti nga Arkivi i Sigurisë Kombëtare të SHBA-së, Savitsky bërtiti: “Ne do t’i shpërthejmë ata tani! Ne do të vdesim, por do t’i fundosim të gjithë – nuk do të bëhemi turpi i flotës.”
Komandanti i secilës nëndetëse kishte leje të vepronte pa urdhër të drejtpërdrejtë nga Moska nëse ata besonin se ishin nën kërcënim. Secila nga katër nëndetëset mbante atë që sovjetikët e quajtën një “armë speciale”, një silur bërthamor i vetëm, i krahasueshëm në forcë me bombën e hedhur në Hiroshima. Siluri mund të qëllohej vetëm nëse kapiteni i nëndetëses dhe oficeri politik ishin dakord. Secili kishte gjysmën e një çelësi i cili, kur bashkohej, zhbllokonte mekanizmin e qitjes.
Ryurik Ketov, i cili është intervistuar në “The Man Who Saved the World”, komandonte një nga katër nënshkruesit. “Kisha një urdhër me shkrim që mund ta liroja”, thotë Ketov. “Dhe nëse do të kishte urdhër për të gjuajtur silurin, do ta bëja pa u menduar. Për herë të parë në jetë, një komandant i një nëndetëse kishte një armë bërthamore dhe kishte autoritetin për të gjuajtur raketën me komandën e tij.
Megjithatë, në bordin e B-59, tre burra – jo dy – duhej të ishin dakord. Si komandant i të gjithë flotës së nëndetëseve, Arkhipov kishte fuqinë për të vënë veton për gjuajtjen e raketës dhe ishte një nga të vetmit që dinte për misionin paraprakisht.
Si rezultat, situata në dhomën e kontrollit ka luajtur shumë ndryshe. Arkhipov refuzoi të sanksiononte lëshimin e armës dhe qetësoi kapitenin. Siluri nuk u gjuajt kurrë.
Po të ishte nisur, fati i botës do të kishte qenë shumë ndryshe: sulmi ndoshta do të kishte nisur një luftë bërthamore e cila do të kishte shkaktuar shkatërrim global, me një numër të paimagjinueshëm të vdekjeve civile.
“Mësimi nga kjo është se një djalë i quajtur Vasili Arkhipov shpëtoi botën,” tha Thomas Blanton, drejtor i Arkivit të Sigurisë Kombëtare në Universitetin “George Washington”, për Boston Globe në 2002, pas një konference në të cilën ishin bërë publike detajet e situatës.
Epilogu
Në dokumentarin e titulluar “Njeriu që shpëtoi botën”, Olga gruaja e Vasili Arkhipov, e përshkroi atë si inteligjent, të sjellshëm dhe shumë të qetë. Në të njëjtën intervistë, Olga aludon edhe për besimet e mundshme supersticioze të bashkëshortit të saj.
Në njohje të veprimeve të tij në bordin e B-59, Arkhipov mori çmimin e parë “Future of Life Award”, i cili iu dha pas vdekjes familjes së tij në 2017.
