Më 20 Nëntor 1945 filluan gjyqet e Nurembergut kundër oficerëve nazistë. Me nota tepër të qarta, gjatë punimeve të këtyre gjyqeve në Bavari, u dëgjuan tmerret e shkaktuara nga oficerë si Herman Gering, Rudolf Hes apo Albert Spir ndaj miliona hebrenjve, homoseksualëve dhe të burgosurve politikë e fetarë në kampet e vdekjes. Nuremberg ishte qyteti ku Adolf Hitler organizoi së pari tubimet e partisë naziste me pishtarë dhe shpalli ligjet raciste të vitit 1935 që hapën rrugën për Holokaustin…
…Gjyqi i Nurembergut ishin një seri gjykatash ushtarake të mbajtura pas Luftës së Dytë Botërore nga Forcat Aleate sipas ligjit ndërkombëtar dhe ligjeve të luftës. Gjyqet ishin më të dukshmet për ndjekjen penale të anëtarëve të shquar të udhëheqjes politike, ushtarake, gjyqësore dhe ekonomike të Gjermanisë naziste, të cilët planifikuan, kryenin, ose përndryshe morën pjesë në Holokaustin dhe krimet e tjera të luftës. Gjyqet u mbajtën në Nuremberg të Gjermanisë dhe vendimet e tyre shënuan një pikë kthese midis ligjit klasik dhe atij ndërkombëtar bashkëkohor.
E para dhe e njohura nga gjykimet ishte ajo e kriminelëve kryesorë të luftës përpara Gjykatës Ndërkombëtare Ushtarake. Ajo u përshkrua si “gjyqi më i madh në histori” nga Sir Norman Birkett. Mbajtur midis 20 nëntorit 1945 dhe 1 tetorit 1946, gjykatësit iu dha detyra të provonte 24 nga drejtuesit më të rëndësishëm politikë dhe ushtarakë të Rajhut të Tretë. Martin Bormann kishte, i panjohur për Aleatët, vdekur në maj 1945 dhe u gjykua në mungesë. Një tjetër i pandehur, Robert Ley, kreu vetëvrasje brenda një jave nga fillimi i gjykimit.
Faktet tronditëse
Gjyqet e Nurembergut u përpoqën të vënë në vend drejtësinë për tmerret e përjetuara dhe për miliona jetë të fikura nëpër krematoriumet dhe burgjet e vuajtjeve. Pamjet e xhiruara në kampet e vdekjes tronditën botën. Regjistrime lajmesh, që u publikuan në atë kohë, nxorrën në dritë se ç’kishte ndodhur në kampet e përqëndrimit.
“Kampi më i tmerrshëm ishte Bukenvali, ku vetëm 20 mijë nga 80 mijë të burgosurit e dërguar u gjetën gjallë. Pjesa më e madhe e atyre që ende jetonin kur kampin e morën nën kontroll amerikanët, ishin në gjendje të pa shpresë”.
Gjermanët këmbëngulnin se nuk kishin pasur dijeni dhe se ishin po aq të tronditur sa kushdo tjetër kur mësuan për tmerret e nazizmit. Por jo të gjithë janë të bindur për pafajësinë e tyre. George Bria ishte gazetar për agjencinë e lajmeve Associated Press:
“Kampi Dakau ishte jo larg Mynihut, por të gjithë thonë se nuk dinin gjë! Jo larg tyre ishin furrat e djegies. Askush nuk e beson se ata nuk kishin dijeni”.
Tronditja publike nga pamjet dhe rrëfimet e të mbijetuarve çoi në thirrje masive për drejtësi dhe shpagim. Zgjidhja që u gjet ishte organizimi i gjyqeve për krime lufte në Nuremberg:
“Në qytetin e shkatërruar të Nurembergut, të rrënuar nga tonelatat e bombave të trupave aleate, gjykata qëndron si një monument ogurzi i shpresave të fundit të nazistëve për të dominuar botën”.
Vendet aleate: Shtetet e Bashkuara, Franca, Britania dhe Rusia dërguan prokurorë. Sistemi ligjor në bazë të të cilit do të zhvilloheshin gjyqet, ishte një ndërthurje e sistemeve të këtyre vendeve.
Babai i senatorit amerikan Kris Dod, Thomas Dod ishte një ndër prokurorët amerikanë në gjykime. Ai ishte një jurist i ri në vitin 1945 kur shkoi në Gjermani për të marrë në pyetje figura famëkeqe si Herman Goring, Albert Spir apo Rudolf Hes.
E drejta ndërkombëtare
Si bazë për proceset gjyqësore të Nurembergut shërbeu një marrëveshje vizionare e së drejtës ndërkombëtare (Karta e Londrës), e cila përcaktoi rregulloren e procesit për gjykatat ushtarake ndërkombëtare dhe amerikane, të ngritura posaçërisht për proceset e Nurembergut. Karta e Londrës u nënshkrua në 8 gusht 1945.
Më 24 nëntor 1945, në Nuremberg, një qytet që pak muaj më parë qe shpallur si “90 përqind i vdekur”, 22 burra hynë në Pallatin e Drejtësisë. Ata i kishin nxjerrë para gjyqit për krime, të cilat nuk qenë kryer kurrë më parë. Burrat ishin pjesë e asaj e klike drejtuese që kishte mbetur nga udhëheqja naziste dhe i patën kaluar muajt e mëparshëm të burgosur në një kështjellë në Luksemburg. Ata nuk e dinin se çfarë i priste.
Hapi gjigand për gjyqësinë ndërkombëtare
Proceset e Nurembergut dhe Karta e Londrës qenë me rëndësi të madhe vizionare, thotë Lauri Mäksoo, profesore e së drejtës ndërkombëtare në Universitetin e Tartu-së në Estoni. “Nuk ekziston gjë më e rëndësishme në këtë fushë”, i tha Mäksoo DW. “Ndikimi për mënyrën si përkufizohen krimet ndërkombëtare ishte gjigand – këtu praktikisht u shpik për herë të parë koncepti “krime kundër njerëzimit”.
Karta e Londrës ishte rezultat i negociatave të vështira dhe kaotike gjashtëjavëshe, të cilat pas fitores së aleatëve u zhvilluan në një tavolinë katrore në Londër. Forma katrore e tryezës ishte e detyrueshme, në mënyrë që të katra fuqitë aleate të kishin mundësi të dërgonin një numër të barabartë përfaqësuesish në delegacion, shkruajnë Ann dhe John Tusa për proceset e Nurembergut në librin “The Nuremberg Trial”.
Britanikët qenë mikpritësit dhe i udhëhiqnin negociatat, por nuk kishte asnjë dyshim se cila nga katër fuqitë i nxiste të gjitha – SHBA ishin ato që patën idenë për t’i nxjerrë para gjyqit drejtuesit nazistë. Amerikani Robert Jackson ishte prokurori drejtues në proceset e Nuembergut. Ai dhe homologu i tij rus, gjenerali Iona Nikitçenko, i cili ishte gjykatës në proces, u përfshinë shpesh në mosmarrëveshje juridike, që avancuan në grindje. Të dyja palët e akuzonin njëra-tjetrën për synime keqdashëse.
Ideali dhe realiteti
Në fund të negociatave në Londër u ra dakord për katër pika të aktakuzës kundër 22 kriminelëve nazistë: krime kundër paqes, plan i përbashkët ose komplot, krime lufte dhe krime kundër njerëzimit. Jackson kërkoi edhe që lufta të përkufizohet si krim universal dhe që bazat e hedhura në Nuremberg të vlenin më vonë për të gjitha palët. Por ëndrra e tij nuk u plotësua: Nurembergu mbeti një gjyq krejtësisht ushtarak, i cili u ngrit posaçërisht për të dënuar regjimin nazist.
