Nga Zhuljeta Grabocka
Poetika nuk është një shkencë ekzakte, por si rrallë kush ajo ka e konkretizuar shpirtin, midis dy botëve, të përjetshmes e të përkohshmes, aty ku njeriu ngre gotën e kotësisë së kotësive.
Fatalisht pa qënë “shkaktar” i lindjes e vdekjes së tij, përsërit refrenin latin të Çezarit të tre “V”; erdha, pashë, fitova…Veni, Vidi, Vici.
Befasuese me një grindë poetike të veçantë Sara Merdanaj në vëllimin e saj të parë “Rrjedhizmi” shtërngon morsën e vargjeve me gurët sizifian, që njeriut i hidhen në absurdin e ditës.
Historia e shkollave e grupimeve letrare prezantohet nëpërmjet platformave të ndryshme estetike, që i kundërvihen njëra tjetrës.
Dhe titulli i këtij vëllimi duket se u kundërvihet termave përfaqësuese, të iluminizmit, romantizmit e realizmit. Por në “rrjedhizmin” e saj, Sara ndihet komod, si në poetikën e Aritotelit, kur vazhdon të zhbirojë,
/në shpirtin e shpirtit, … aty ku,
/…zhgjëndra mbolli një boshnajë
/dhe një grimë më andej,/
veç një grimë,
/pasvdekja e shtrirë, rrotullonte bishtin.
Ndërtimi i vëllimit është konceptuar në tre cikle, që të kujton origjinën dionisiane të poezisë, një gotë për ju, një gotë për vete, një gotë për ne. Vargu i saj është një varg aforizmatik e mbresëlënës plot mendim filozofik. Forca e fjalës në universin e krijimit, krijon kontekst origjinal, hera herës surealist. Imazhi është ulëritës, përftuar me një gjuhë të ftohtë, të zhveshur nga figuracioni i tepërt.
Rrjedhizmi i Sara Merdanajt është mënyra e përjetimit ekzistencial të vetvetes, sprova e guximit që të lë pafjalë.
Atë – natë ;
/ at e natë e qyqe bashkë më shikonin ndryshe
/ Në një dhimbje të panjohur
/një n’përgjim t’babëzitur
/ një n’uri barbare.
Ajo i trembet drithërimit rrënqethës kur e di se duhet të sakrifikohet, /Kam frikë!/ Kam frikë prej dheut të vrazhdë që lakmon trupin tim,
Pavarësisht trishtimit e ngjyrave të errta të tij, dhe frikës së vetëshpallur, poetja e sheh të kuqen e zjarrit, në honin e thellë të tokës aty ku Dantja kishte dënuar mëkatarët e veset botës.
/Njeriu,
/ ish formë,
/formë djalli
/që zbavitej dhe ngërdheshej në të kuqtë e nëntokës.
Poetja ushtron presion në purgaturin e unit të saj dhe të ndjesive tona, / siç gozhda i ngulet mbi kokë një gozhde/,
apo ashtu si, /Horizont i fundëm kalbte këmbët …
/ egoja e ngrinte për tek gjunjtë,
/ e gjunjtë shkelmonin për në shpirt
Sara, me fenerin e saj, kërkon qartësi e thellësi drite froureshente në këtë botë,/ që prodhon kopila,/ e mua më thërret,/ më nxjerr nga barku për të dytën herë.
Platforma e vëllimit ngrihet mbi një apelim të drejtpërdrejtë për t’i dhënë fund shpërdorimit të ndyrë të vetes, e magnitutës që u dha formë rrënojave të këtij “realiteti vulgar” për të mos lejuar /një buall i rëndë/ kërkon të shtypë, bulevardin e Artit.
Në mesin e dimrit shprehet poetja
/qëndroj mbështjellë me lëvore gështenje
/ si i vetmi burim poleni, si i vetmi, zgalem fati.
Tonaliteti epik i poezive ka diçka ndryshe nga deklamacioni i drejtpërdrejtë. Ai definitohet si ëndërr e çdo gjenerate të re, si mundësi i një fillim shekulli të ri historik.
/Diçka dua dhe diçka dot s’ndryshoj,
/ rini që të çan shpatullat prej pamundësie.
/Këtij pushteti, të pakushtëzuar… hidhini pak rum,
/ t’ju diktoj vullnetin e mendimit. /rrjedhur qofsha, prej “Rrjedhizmit”.
Në këtë kuptim “Rrjedhizmi” është statikuoja e pamundësisë së ndryshimit konjuktural e mbylljes në vetvete, ndaj iluminimit e ëndrrës, ndaj përdorimit të forcës e racionalitetit të veprimit. /paskam shkuar në fund të mendjes sime /si e çmendur, /grykëderdhur, /nuk dija më, as të shtiresha.
Tek poezia e Sarës, vetmia romantike përthyhet në kontrase bardhë e zi, të një grije pa tonalitete melankolie e tjetërsimi.
/ Mëso e thuaj jo,
/se dhe një dritë-hënë përmban një diell të tërë
/e një pikë lot mund t’qeshë një jetë e plotë.
E bindur se universialitet poetik që në gjenezë është një thirrje në vetën të dytë, aty ku ekulibrohen ndjesitë me të brishta, të thelbit të tij human është qendra e botës e fundi i shpirtit.
Eja,/ rrimë dhe pak përballë, /të të shoh pjerrinën e dashur t’ballit t’gjerë.
