Andrea Rizzi
Tre dekada pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, Evropa është përsëri fushëbeteja kryesore në një luftë të madhe për të përcaktuar rendin botëror. Si Rusia ashtu edhe Kina po kërkojnë gjithnjë e më shumë të mbrojnë interesat e tyre dhe të zvogëlojnë hegjemoninë perëndimore. Kontinenti është prekur plotësisht në atë luftë. Sfida ruse është padyshim më e menjëhershme dhe dramatike. Daullet e luftës tingëllojnë në Lindje me 100,000 ushtarë të vendosur në kufirin me Ukrainën, Kremlini e deklaron veten të përgatitur për veprime “ushtarake-teknike”, sulme kibernetike në shkallë të gjerë që po zhvillohen kundër Kievit dhe agjentë të infiltruar në Ukrainë – sipas raporteve të Uashingtonit – gati për të qetësuar një casus belli. Spektri i një krize të madhe energjetike për shkak të një shkurtimi të papritur të mundshëm në furnizimet ruse plotëson pamjen e zymtë. Prandaj, panorama është më e paqëndrueshme në një kohë të gjatë. Ai është konfiguruar si një “moment i vërtetë i së vërtetës”, duke përdorur shprehjen e përdorur këtë javë nga i dërguari rus në OSBE në një nga shumë takimet diplomatike të mbajtura për të zbutur krizën. Kështu sepse Moska, e cila ka ngritur kërkesat e saj prej vitesh dhe po vepron për t’i forcuar ato, këtë herë e ka çuar sfidën e saj në një ekstrem të pazakontë, si në vendosjen e kërkesave maksimaliste për sa i përket vijave të kuqe të pakalueshme, ashtu edhe në vendosjen e paprecedentë ushtarake të krahasueshme, deri më tani këtë shekull. Dhe sepse Perëndimi ka premtuar një hakmarrje ndëshkuese të pashembullt në kohët e fundit.
Ndërkohë, në sfond, ndonëse e zbutur nga distanca, vala e vendosmërisë së hekurt të Pekinit arrin edhe në brigjet e Evropës, duke paraqitur sfida dhe dilema transcendentale për evropianët, si kriza me Lituaninë për statusin e Tajvanit dhe bojkoti hakmarrës tregtar i Kinës kundër të gjitha produkteve me përbërës nga vendi baltik. “Momenti i së vërtetës” vë në provë shumë njerëz. Rusia, e cila duhet të vendosë se sa larg do ta çojë sfidën e saj, Perëndimi, i cili duhet të ruajë unitetin në përgjigje, si negociuese dhe, përfundimisht, sanksionuese. BE-ja, e cila përballet me rishqyrtimin urgjent të vendit të saj në botë: deri në çfarë mase, me këtë perspektivë, të kërkojë autonomi strategjike, një zë të vetën dhe madje edhe integrimin evropian në mbrojtje? Apo është koha për një mbyllje të qartë të radhëve me Uashingtonin dhe brenda NATO-s? Dhe gjithashtu Shtetet e Bashkuara, të cilat duhet të masin se sa larg të përfshihen në Evropë kundër Rusisë, kur prioriteti i saj absolut është Kina.
Rreziku i precipitimit të krizës është i lartë. Kremlini bën kërkesa që Perëndimi i konsideron të papërballueshme. Moska kërkon që NATO të marrë përsipër të mos zgjerohet më tej në Lindje, që aleatët e saj kryesorë të mos vendosin burime ushtarake në vendet që u bashkuan me aleancën pas vitit 1997 dhe që SHBA të mos bashkëpunojë ushtarakisht me Ukrainën. Në thelb, Putini kërkon të kthejë akrepat e orës në shekullin e 20-të. NATO, ndonëse nuk ka asnjë qëllim real për të integruar Ukrainën me aq sa e sheh syri, e konsideron të papranueshme marrjen e vetos së jashtme dhe pengimin e vendeve të pavarura që të zgjedhin lirisht politikën e tyre të jashtme. Në vend të kësaj, Aleanca tregon gatishmëri për të ofruar garanci sigurie duke negociuar traktate të reja të kontrollit të armëve, pas rënies së arkitekturës së marrëveshjeve që dolën në fazën përfundimtare të Luftës së Ftohtë. “Nëse ai vërtet do të kujdesej për çështjet e sigurisë, siç pretendon ai, Putini do të kishte interes në negocimin e traktateve të kontrollit të armëve. Do të kishte kuptim dhe Rusia do të mund të kishte kushte më të mira sot se në vitet 1990”, thotë Ivo Daalder, ish-ambasador i SHBA në NATO dhe tani president i Këshillit të Çikagos për Çështjet Globale, në një bisedë telefonike. “Por problemi është se ky nuk është objektivi i tyre. Ajo që i intereson atij është të kontrollojë vendet fqinje për arsye politike. Ai nuk dëshiron që ato të jenë vende vërtet të pavarura, sepse kjo do të përbënte një kërcënim për pushtetin e tij”. Shumë në SHBA dhe BE ndajnë idenë se Putini nuk po kërkon vetëm të parandalojë një kthesë drejt Perëndimit nga vendet e ish-BRSS, por edhe rrënjosjen e përvojave të suksesshme demokratike që i tregojnë popullatës ruse se rrugë të ndryshme nga regjimet autoritare, si p.sh. pasi që ai drejton janë të mundshme. Të ballafaquar me divergjenca të tilla të pakapërcyeshme dhe me kërcënime të mbuluara hollë në tryezë, të gjithë vëzhgojnë horizontin e errët duke u përpjekur të shohin se sa do të bjerë shi. Kremlini përdor vazhdimisht konceptin e paqartë të një përgjigjeje “ushtarake-teknike” nëse kërkesat e tij nuk plotësohen.
Maxim Suchkov, drejtor i Institutit të Studimeve Ndërkombëtare në Universitetin MGIMO të Moskës, beson se opsioni më i besueshëm është një veprim i ndërmjetëm midis ekstremeve të një pushtimi dhe mosveprimit. “Për mendimin tim, ‘tekniko-ushtarake’ sugjeron që nuk është pushtim. Ndoshta hapi i parë do të ishte vendosja e armëve të reja, në Donbas, kushedi nëse në Kaliningrad”, tregon ai përmes telefonit. Kadri Liik, një studiues në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë, i cili është ekspert i marrëdhënieve midis Rusisë dhe Perëndimit, gjithashtu e konsideron një pushtim të pamundur, një ofensivë të përmasave të tilla që do të çonte në një prishje totale të marrëdhënieve me Perëndimi, një izolim me sanksione të ashpra, rreziku për t’u zhytur në një luftë guerile, për të cilën Uashingtoni po mendon nëse dhe si të furnizojë me armë. “Nuk e shoh logjikën për të shkuar atje. Në atë moment, Rusia do të bëhej shumë e varur nga Kina, e cila gjithashtu nuk është një opsion tërheqës. Ka më shumë kuptim që ata të vazhdojnë të rrisin presionin pa arritur pikat e thyerjes,” thotë ai. “Është një gjuhë me të cilën ata qëllimisht duan t’i mbajnë të hapura të gjitha opsionet. Por është e qartë se ne po flasim për opsione sulmuese”, thotë Daalder. “Kjo mund të jetë vendosja e armëve të reja, rritja e mbështetjes për kryengritjen në Donbas, aksioni ushtarak për të aneksuar zonën, krijimi i një lidhjeje tokësore me Krimenë, ose një ofensivë kibernetike,” thotë ai. Edhe veprimet e ndërmjetme si ato të përshkruara do ta përshpejtonin krizën në një pus të paparashikueshmërisë. Perëndimi do të përgjigjej, me sanksione, duke ofruar armë në Ukrainë dhe duke ripozicionuar forcat e NATO-s. Një spirale e rrezikshme, që mund të dalë jashtë kontrollit, me Evropën si fushë beteje dhe me Kinën që vëzhgon nga larg se si të përfitojë nga turbulencat që mund të pësojë Perëndimi.
Vizioni panoramik është thelbësor për të deshifruar situatën. Në fakt, kur u pyetën pse Putini ka vendosur të përshkallëzojë Ukrainën tani, të dy Suchkov dhe Liik tregojnë për strategjinë globale të Uashingtonit. “Mendoj se tërheqja nga Afganistani ishte një mesazh që Putin e interpretoi se nënkuptonte një Shtëpi të Bardhë të vendosur për të zgjedhur betejat e saj, për të hequr ato jo thelbësore. Në Moskë ata kanë menduar se Biden është pragmatik dhe se ai mund të flasë në emër të Perëndimit. Trump nuk do të ishte zëri i Evropës”, komenton analisti. Suchkov vëren se Kremlini me siguri mendon se Uashingtoni “nuk dëshiron ndonjë shpërqendrim” në përpjekjet e tij për Kinën. E gjithë kjo përbën një skenar të favorshëm për të marrë rezultate. Një Evropë e fokusuar në sfidën e pandemisë mund të jetë gjithashtu një faktor mundësues. Rusia pohon se përshkallëzimi i saj i përgjigjet lëvizjeve ushtarake nga pala ukrainase, për shembull me dërgimin e armëve. Është e vërtetë që Turqia ka furnizuar me dronë dhe SHBA-ja ka furnizuar me raketa të vogla antitank, por ky nuk është material me kapacitet çekuilibrues. Për sa i përket BE-së, vizioni panoramik, i perspektivës, tregon se kriza ndikon plotësisht në planet e saj në drejtim të autonomisë strategjike. Kjo është një nga linjat e mëdha të punës së Unionit dhe një nga prioritetet e semestrit të presidencës franceze që filloi ditën e parë. Debati tani është ndryshuar qartë nga një krizë që e rikthen NATO-n në një pozicion të epërsisë absolute, si mburoja qendrore e sigurisë. Kanë ikur koha kur presidenti Emmanuel Macron e përcaktoi atë si një organizatë në një gjendje “vdekjeje truri”.
“Pas tërheqjes nga Afganistani, pati një moment mundësie për të krijuar një ndjenjë në BE për autonomi strategjike”, thotë Daalder. “Por kjo krizë e gërryen atë bazë. Tani nuk ka dyshime, të gjithë shikojnë nga Uashingtoni, NATO-ja tregon qendrën e saj dhe njëfarë zbrazëti është evidente në qasjet që mbrojnë një pozicion evropian autonom dhe të pashënuar”, thekson ai. Përballë shtytjes tradicionale franceze për një shkallë të fortë të autonomisë në mbrojtje, konsensusi tashmë kishte lëvizur drejt ndërmarrjes së hapave drejt integrimit ushtarak evropian, të përshtatur qartë brenda ombrellës së NATO-s. Tani ka të ngjarë që rrethanat aktuale të ringjallin dyshimet që shumë anëtarë të BE-së, veçanërisht në lindje, kanë ndaj këtyre planeve, duke u ndjerë më të sigurt në një kuadër si ai aktual, ku NATO luan një rol superior të padiskutueshëm. Evropa është një fushë beteje e rëndësishme në një botë me ndryshim ekuilibri dhe ju nxit të përgatiteni dhe pozicionoheni. Koha do të tregojë se si dhe me çfarë shkalle kohezioni.
