(Përsiatje mbi “Bota pa stinë” të poetes Zhuljeta Grabocka)
Nga Raimonda Belli Gjençaj
Kur merr në dorë një vëllim me poezi, mendja të shkon te lirikat e dashurisë. Edhe për shkak se ngjyrat e vjeshtës së kopertinës, së librit ”Bota pa Stinë”, ku shfaqet silueta e një gruaje, që çapitet vetmuar në një monopat, që të kujton pyllin, atë ndjesi te jep. Duke e njohur personalisht ndjeshmërinë e poetes Zhuljeta Grabocka, pa e shfletuar ende librin, u rehatova të arratisesha në misterin më të lashtë e të ëmbël të botës, që askush deri më sot, nuk ia ka gjetur t’ia zbërthejë magjinë. Ishte titulli i parathënies që më dyzoi në pritshmërinë time. “Poezi që pulson në kohë”, shkruan Mimoza Qako Çina dhe aty zbulon se ky është i dyti në radhë, pas vëllimit tjetër me poezi “Ditari i Gushtit.” Dhe duke qenë se poezia është një produkt i shpirtit, që deri sa formësohet, është në një “përballje cfilitëse” me djepin e vet, e kuptova se Botën pa Stinë, do ta përjetoja në një dimension më të gjerë, se ajo që unë kisha përfytyruar…
Shpirti i poetes klith që në vargjet e para. U drejtohet poetëve, pa barriera kufijsh, të ngjashmeve me të, duke besuar se kushdo që ka ardhur në këtë botë e ka një mision. Por poetët më shumë se të gjithë.
Mos shkruani po klithni
dhimbjes s’i mjafton fjala
është pak edhe gjëmimi
Shkundni prej supeve
Pelerinën e dhimbjeve të ëmbla
Të qosheve të ngrohta!
Shekulli ka humbur ekuilibrin
në pole ka akull e zjarr…
A e ndjeni apokalipsin?
Ka kohë qe ka ardhur…
Me këto fjalë i drejtohet poetja njerëzve dhe kushdo e ndjen se ajo nuk do vetëm të ndajë shqetësimin. Ajo mëton të nxjerrë nga indiferenca ndërgjegjen e tyre, duke u kujtuar atyre se është njeriu ai, që duhet të vrasë “mardhjen e botës.” Ti nuk mund të kthesh fletën, pa u kujtuar për hapësirat e vendit ku jeton. Për hektarë të tërë pyjesh të asgjësuar, për lumenjtë e gërryer nga dora e njeriut, me synimin e vetëm paranë, për ndërtimet e hedhura kuturu, për betonin që ta ka bërë qytetin gri dhe jetën më keq se kaq. Por siç thotë një fjalë, që rëndom e përdorim kur duam të gjejmë prehje, mes hallesh të mëdha e të vogla, “e keqja s’ka fund”. Ndaj dhe poetja ka një klithmë tjetër brenda shpirtit, që pulsimin e ankthit të bën ta ndiesh që në titull:
“Vonesa vret”.
Ikja, legjenda moderne
Pa zaptime trojesh
Ka fytyrën e azilantit
Ankthi i pritjes
përtyp fillin e skajeve,
ku përpëlitet gjithçka
drejt një ëndrre të madhe
Ike pa kthim
Drejt mëngjesit të një epoke të re!
Në shpatullat e saj
Gjaku i ri pret SHPRESËN.
Jemi vonë!
A ka shqiptar që nuk gjen diçka nga vetja te kjo poezi? Po bëhen gati 30 vjet, qe jeta jonë është e koklavitur mes ikjes, pritjes dhe shpresës. Dhe më e trishtueshmja. E para, nuk shkon asnjëherë në vend të tretë. Sepse jemi lodhur nga pritja dhe shpresa është shkërmoqur. 12 vargje janë gjithsej, por kane përfshirë gjithë sfondin e një jete që ka humbur ngjyrat natyrale. Të një jete, që ikjen e ka vaktin e çdo dite, që konsumohet në tryezat tona, si buka që kurrë s’mjafton. Mbase askush prej nesh nuk e desh fytyrën e azilantit për vete. Por fati nuk na vizatoi një shans më të mirë. Tragjizmi i kësaj historie, do të mbetej në kufijtë e mallëngjimit të ndarjes, nëse epilogu i historisë do të kishte brenda kthimin. Por për fat të keq, nuk e ka. -Jemi vonë- klith poetja. Ajo e di se një vit më shumë, do të jetë edhe më vonë dhe pastaj të gjitha vargjet do të fundosen në shurdhërinë e hapësirave bosh. Mua, tek lexoj këto vargje, më bren dyshimi: Kemi qenë në kohe, ndonjëherë? Unë mbetem në dilemën time, por poetja Zuljeta Grabocka, nxiton të na kujtojë se ç’do të ndodhë në jetën tonë, që lejuam ngrehinën e një bote pa stinë.
Ka kohë që lotët janë tharë
Dhimbje s’ka për mallin e parë
Për të gjithë, të gjallë e jo të gjallë.
Ka kohë qe lotët janë tharë
Shumë pak ndjesi, bota pa stinë,
Ngrica pa diell, fusha me suferinë.
Thonë se akujt do të shkrijnë,
Do të treten kufijtë, të tjera do të mbijnë.
Një ditë do të na rrjedhin lotët si fëmijë…
Por ka dhe më, në tregimin e përmbysjes së vlerave njerëzore, që vizatohet me fjalë të thjeshta dhe domethënëse te
“Kjo botë u ftoh”
Sa do të desha një trokitje në derë!
S’më ngushëllon zilja e telefonit,
As fytyra në “skype” kur ta shoh.
Me gaz do të shkoja të ta hapja derën,
Në fytyrën tënde buzëqeshjen te vështroj.
Të kam thënë mijëra herë, kjo botë u ftoh!
Nuk di, si ka qenë koha e akullnajave?!
Më pranë njeriu me njeriun do të ketë qenë.
Zjarr është vetë dora, që shtrëngon një dorë!
Poetja, ndërsa shkruan këto vargje, është e ndërgjegjshme se hapësirat e globalizmit e kanë bërë gati të pamundur, për njeriun, që të kthejë kokën pas e të shohë se nga ka ardhur. Ritmi i shfrenuar i qyteteve ciklopike, nuk i le kohë njeriut të reflektojë për të djeshmen e afërt, pale për epokën e akullnajave. Prandaj ajo vendos një sistem tjetër referimi. Të drejtpërdrejtë; një dialog me natyrën, por vetëm me trill përshkrues. Poetja e le në ndërgjegjen e secilit projektimin e ditëve të ardhshme. Ajo merr penën dhe duke mbartur një ndjenjë faji, ku secili prej nesh ka pjesën e vet, të bën të ndiesh se nuk ka vlerë vetëm të dëshmosh
“Zhgënjimet e Natyrës”.
Ka kohë, prej nesh ti s’po ndihesh mirë
Zhgënjimet e tua dhe unë i ndjej thellë
Si dashuritë e venitura nga tradhtitë.
Ti fytyrën freskon me ujërat e oqeaneve,
Me kremin e dëborave në majat e maleve,
Zbut rrudhat e smogut të përditshëm.
Po ecim me një trend të çuditshëm,
Jetën vret ngadalë në këtë globsnob
Ku lindin përditë fëmijë anemikë.
Syri zbulon fjalët një nga një, por pas atyre frymon një trishtim i madh sa gjithë bota. Më shumë se trishtim; është dëshpërim. Për “ishujt plastikë” që i kemi ngritur në ujërat e oqeaneve, pa e vrarë mendjen se aty kemi fillesën e jetës sonë. E sa kohë ka mbetur për të shkatërruar gjithçka? Nga lakmia, nga indiferenca, nga pamundësia? Këtë askush prej nesh s’e di, edhe pse herë pas here aktiviste ambientalistë dhe shkencëtarë të fushës, përpiqen të bëjnë parashikime. Po kush ka nge t’i dëgjojë fjalimet e tyre? Përmendin aty fjalën “e ardhmja.” E kujt? E brezave që do të vinë pas nesh. Domethënë e fëmijëve tanë. Mbase bota që po humb gjithçka nga vlerat e së shkuarës e ka gjetur zgjidhjen. Të jetojë në një botë pa fëmijë, pa të ardhme. Por poetja nuk dorëzohet. Ajo ka shpresë, se gjelbërimin e parqeve dhe gumëzhimën e zërave fëminorë, do ta shohë e dëgjojë përsëri. Ajo te “Dritarja ime”, pranon me dhimbje se:
Pas xhamit, qyteti i sapo zgjuar mure më ngre.
Bulevardet janë poshtë, më tej rrugicat tiranase,
Të gjitha të pluhurosura si damarë të sëmurë
I vështiresojnë frymëmarrjen e i lodhin zemrën.
Qyteti më ngre mure e hutohem Dajtin ta gjej,
Krekosur mbi supet e ballkonit të malit, ai hedh
Dritë dielli edhe në dritaren time, i hap kanatat
Kat më kat, rrezet i le të më hyjnë thellë në shtrat.
Ja, pra, sa thjesht poetja bëhet zëdhënëse e brengës së të gjithëve ne. Që jetojmë mes betonit dhe na ka humbur me kohë zëri i protestës për jetën që dergjet çdo ditë rrugëve të pluhurosura të qytetit, si dëshmitare të rrengut të politikës, të besës së prerë, të fjalës së ngrenë. Poetja thotë se dielli e gjen rrugën gjithsesi edhe midis mureve gri. Ne mbase për t’u ndjerë më mirë me veten, jemi të prirur ta besojmë këtë.
Sikurse e thashë që në fillim të këtyre radhëve, vëllimi poetik “Bota pa Stinë” të grish në një qasje disi të ndryshme nga ajo që jemi mësuar të gjejmë zakonisht në një libër me poezi. Fjala nuk e kërkon metaforën, as figura të sforcuara komunikuese. Vargu rrjedh natyrshëm dhe na çon të eksplorojmë njerëz, ndjenja dhe ngjarje, mjeshtërisht nën magjinë e poezisë. Temat madhore të shoqërisë, që gëlojnë në poezitë e fillimit, të përgatisin për atmosferën që të pret më tej. Jemi mësuar ta shohim poezinë si shprehje hyjnore të raportit njerëzor, të brengës së një dashurie të pamundur, ose të një dashurie të madhe, me drithërimën që të përcjell humbja. Te “Bota pa stinë” “mbytesh” edhe mes këtyre ndjesish dhe duhet të jesh i zoti të dalësh në bregun tjetër. Për të kunduar pastaj me nge sesi autorja i këndon Voskopojës, duke e ngritur nga hiri, lavdinë e djegur në zjarr. Ndihet që është e dashuruar me këtë qytet, që i kushton jo pak, por gjashtë poezi. Herë i flet në vetë të parë dhe herë e përfshin në fabulat e jetës së njerëzve të saj, që i lidh një fill i pazgjidhshëm me shkëlqimin dhe vuajtjet e tij. Poetja Zhuljeta Grabocka, nuk nguron të na vizatojë dhe dashurinë dhe dhimbjen me të njëjtën forcë. Ajo ka një zemër të madhe dhe aty ka strehuar kujtimet për gjyshen, për prindërit, për rrugicat e Korçës, për miqtë e saj. Ajo shpalos dashurinë për njerëzit e afërt, si grua, si nënë, si motër dhe këtë e bën me penelata, që kanë ngjyrat e ylberit. Por dimensioni i formimit të saj si njeri është i tillë, që të lejon ta shohësh në një dritë tjetër, poeten, qytetaren dhe aktivisten e paepur për çështjet sociale. Për këto të fundit, ajo ka trokitur fort. Jam e bindur se do të vazhdojë të trokasë, deri sa të ketë frymë. Por, unë, besoj se shpirti i poetit, ka si tharm të vetin dashurinë, pa të cilën, bota nuk do të ekzistonte. Pa të nuk do të kishim as prozën dhe as poezinë, prandaj për hir të kësaj të vërtete, po e mbyll me vargjet e
“Më lër”:
Më lër të të dua deri në pikën e fundit
kur nata e dita, as sheh, as flet.
Kur gjuha e shpirti në zjarrin e ndezur,
Përpëlitet pa shpresë e vdes.
Më lër të të dua se ditët po vdesin,
Dhe nata e gjatë do të bjerë mbi ne…
Nuk jemi statuja që mbeten e s’vdesin,
erë e pluhur, si ëndërr sillemi mbi dhe.
