Beteja e dytë e Ypres, u zhvillua mes datave 22 prill – 25 maj 1915. Ishte e dyta nga tre betejat e kushtueshme në Luftën e Parë Botërore në Ypres, në Flandrën perëndimore. Beteja shënoi përdorimin e parë nga gjermanët të gazit helmues si armë…
…Ypres është një qytet në Belgjikë, në provincën e Flanders Perëndimore pranë kufirit me Francën: skenë e shumë rrethimeve dhe betejave, veçanërisht në Luftën e Parë Botërore, kur u shkatërrua plotësisht.
Sulmi
Rreth orës 5 pasdite, një front i gjatë rreth 6 kilometra me ushtarë gjermanë, lëshuan rreth 6,000 kuti metalike – 168 ton – me gaz klori helmues ndaj bazave të forcave franceze dhe algjeriane pranë qytetit belg të Ypres-it. Rezultatet ishin shkatërruese. Një re e verdhë mbuloi bazën e ushtarëve dhe brenda momentit rreth 5.000 ushtarë kishin vdekur, me afro 10.000 të tjerë të plagosur, pasi gazi u fut në mushkrit e tyre. Komandanti i forcës britanik në Ypres, Sir John French e përshkroi sulmin në dëftesat e tij nga vija e frontit: “Ajo ishte e pamundur për dikë që ta kuptonte çfarë ishte duke ndodhur në të vërtetë. Tymi ishte gjithçka që shihnin sytë e mi, dhe qindra njerëz u hodhën në gjendje komë apo vdiqën, dhe brenda një ore të gjitha pozitat duheshin të braktiseshin”.
Avulli i gaztë që përdorën gjermanët kundër divizioneve franceze, në kundërshtim me rregullat e Konventës së Hagës, futi një element të ri në luftë. Efekti i avullit helmues te ushtarët francezë shkaktoi dobësi, e ndjekur nga një kolaps i plotë. Besohet se gjermanët, të cilët sulmuan pas avullit, nuk hasën fare rezistencë, francezët në frontin e tyre ishin praktikisht të paralizuar.
Tre betejat
Beteja e Parë e Ypres: Ishte një betejë e përgjakshme e Luftës së Parë Botërore e zhvilluar më 19 tetor – 22 nëntor 1914, rreth qytetit të Ypres në Flanders Perëndimore, Belgjikë. Beteja ishte një përpjekje nga të dyja palët për të përparuar në krahun verior të kundërshtarëve të tyre, por asnjëra nuk arriti përparime të rëndësishme që çuan në një fitore të pavendosur.
Beteja e Dytë e Ypres: Më 22 prill, pas një bombardimi artilerie, gjermanët lëshuan 5700 bombola të gazit të klorit. Gazi i gjelbër i klorit ishte më i rëndë se ajri dhe u mbyt në hendeqe duke detyruar ushtarët jashtë. Sulmi me gaz u pasua nga sulme të forta të këmbësorisë. Mbrojtjet franceze u detyruan të tërhiqen, duke lënë një shteg të gjerë katër milje në vijën aleate.
Beteja e Tretë e Ypres: Pas më shumë se tre muajsh luftime të përgjakshme, Beteja e Tretë e Ypres përfundon në mënyrë efektive më 6 nëntor 1917, me një fitore të vështirë të fituar nga trupat britanike dhe kanadeze në fshatin belg të Passchendaele. Aleatët pësuan mbi 250,000 viktima – ushtarë të vrarë të plagosur ose të zhdukur – gjatë Betejës së Tretë të Ypres. Viktimat midis forcave gjermane ishin gjithashtu në rreth 200,000. Komisioni i Varreve të Luftës së Komonuelthit përkujton mbi 76,000 ushtarë që vdiqën gjatë Betejës së Tretë të Ypres.
Viktimat
Në vitin 1915, Beteja e dytë e Ypresit krijoi reputacionin e kanadezëve si një forcë luftarake. Divizioni i parë kanadez sapo kishte mbërritur në Frontin Perëndimor, kur ata fituan njohjen duke mbajtur vendin e tyre kundër një arme të re të luftës moderne – gazit të klorit.
Ishte gjithashtu në llogore në Betejën e dytë të Ypresit kur John McCrae shkroi poezinë sepse një shok i ngushtë u vra. Ai ishte një nga 6000 viktima kanadeze në vetëm 48 orë.
Kështu më 22 prill 1915, forcat gjermane tronditën ushtarët aleatë përgjatë Frontit Perëndimor duke gjuajtur më shumë se 150 ton gaz vdekjeprurës klori kundër dy divizioneve koloniale franceze. Për shkak të të ftohtit të dimrit, pjesa më e madhe e gazit ngriu, duke e penguar atë të ishte efektiv.
Programi gjerman i luftës së gazit u drejtua nga Fritz Haber, përpjekja e parë e të cilit për një armë ishte klori, të cilin ai debutoi në Ypres në prill 1915. Klori ishte vdekjeprurës kundër ushtarëve të pambrojtur. Vlerësohet se mbi 1,100 u vranë në përdorimin e tij të parë në Ypres.
Gjithasesi natyra e gazrave të bartura nga predhat asfiksuese gjermane mbeti një mister.
Ndërkohë ka dhe mendime të tjera kur besohet se gazi i përdorur nuk ishte veçanërisht vdekjeprurës – ai më tepër i mposhti viktimat e tij duke i nxjerr jashtë luftimit.
Lëndët helmuese
Helmet dhe kimikatet kanë qenë pjesë e luftës në një formë për shekuj me radhë, ndërkohë që gazi lotsjellës ka qenë i përdorur nga të dyja forcat franceze dhe gjermane gjatë muajve të parë të konfliktit. Megjithatë, përdorimi i gazit helmues në konflikte ishte ndaluar nga Konventat e Hagës të 1899 dhe 1907. Për shkak të kësaj, përdorimi i gazit helmues ishte “një shpërfillje cinike dhe barbare e rregullave dhe normave të njohura të luftës së civilizuar”. Por më 25 shtator të vitit 1915, më pak se tre muaj pas hedhjes së gazit të parë helmues, ushtria britanike filloi sulmin e tyre të parë të tillë. Nga fundi i luftës, në vitin 1918 aleatët kishin përdorur më shumë ton gaz se gjermanët. Në total, armët kimike vranë gati 100.000 njerëz gjatë konfliktit, duke plagosur rreth një milion të tjerë.
Një dekadë pas përdorimit të gazit nga ushtria gjermane, u prezantua Protokolli i Gjenevës i vitit 1925, ligjet e para konstruktive ndërkombëtare që ndalonin përdorimin e armëve kimike.
Lufta e Madhe
Lufta e Parë Botërore (1914-1918) ishte një luftë mes fuqive të mëdha të kohës, e zhvilluar kryesisht në Evropë. Dy blloqe të mëdha ishin ato që u përballën me njëri-tjetrin në Luftën e Madhe:
Antanta e Trefishtë: Franca, Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara, të njohura si Aleatët, luftuan në njërën anë. Së bashku me ta Rusia mori pjesë si aleate, por u tërhoq në 1917.
Aleanca e Trefishtë: Në anën e kundërt ishin të ashtuquajturat perandori qendrore të Austro-Hungarisë dhe Gjermanisë, të quajtura edhe “Boshti Qendror”. Këtij blloku më vonë iu bashkuan Turqia dhe Bullgaria.
