Rita Levi-Montalcini/ Jeta e shkencëtares së madhe, e vetmja grua italiane me çmimin Nobel për Mjekësi e Fiziologji
Rita Levi-Montalcini u lind më 22 prill 1909 dhe u nda nga jeta më 30 dhjetor 2012
Edhe pas daljes në pension, Rita Levi-Montalcini vazhdoi të ngrihej në katër të mëngjesit. Ajo e nisi ditën duke lexuar artikuj shkencorë, e ndihmuar, vitet e fundit, nga një sistem zmadhues, për të kompensuar dëmin e makulopatisë degjenerative që e kishte bërë pothuajse të verbër. Më pas, siç kujtojnë studiuesit e tij, “me rroba të shkëlqyera, flokë të krehura me kujdes dhe duar të porsa rregulluara” ai u shfaq në Ebri, Instituti Evropian për Kërkimin e Trurit, të cilin ai e kishte themeluar në Romë.
SHKENCA PARËA TË GJITHASH
Rita Levi-Montalcini, një nga shkencëtaret më të famshme të shekullit të njëzetë, e vetmja grua italiane që ka marrë Çmimin Nobel për Mjekësi dhe Fiziologji (1986), nuk ka nevojë për prezantim. “Mbretëresha”: siç e quanin kolegët e saj, për elegancën dhe qëndrimin me të cilin ajo përballoi jetën. “Hapi i vogël, i shpejtë, shpinë drejt, mjekër e lartë dhe sy jeshilë që nuk i trembeshin askujt”, përshkroi një tjetër nobelist, ish-student Renato Dulbecco. Dhe në rrëfimet e atyre që e kanë njohur, mbiemrat që shfaqen më shpesh janë: “vendimtare”, “e vendosur” dhe “guximtare”.
JO VETËM NOBEL
Mendja e saj gjithmonë në lëvizje e bëri atë një fëmijë ankthioz dhe të pasigurt, një studente tepër kërkuese ndaj vetes, një studiuese brilante në SHBA dhe më në fund një profesoreshë e afirmuar, një “shefe” e ashpër, por e vlerësuar nga bashkëpunëtorët për “Torino”-n e saj. – mirësi e bazuar.””, aftësia për të dëgjuar, dhe gjithashtu për “recetën shumë të veçantë të akullores së saj dhe shijen piemonteze të pjatave të saj me tartuf”.
INTERVISTA TË ARKIVUARA
30 dhjetorin e ardhshëm do të bëhen dhjetë vjet që ajo është larguar nga skena shkencore, por është sikur të ishte gjithmonë mes nesh, hyjnia e pavdekshme tutelare e shkencës. Ndoshta sepse, siç tha ajo, “kur trupi vdes, ajo që bëre mbijeton. Mesazhi që ka dhënë”. Dhe në 103 vitet e jetës së saj (1909-2012), Zonja e mesazheve të neuroneve na ka lënë shumë: në libra, intervista dhe mijëra letra plot me atë dorëshkrim të trashë dhe të trashë që familja e përkufizonte si “putrat e pulës”. Prej andej morëm përgjigjet e një interviste pas vdekjes (por besnike ndaj fjalëve të saj), në të cilën e imagjinonim veten ballë për ballë me të vetmen shkencëtare italiane të vlerësuar me Nobel.
Burimi: Focus.it/ Përgatiti për botim: L.Veizi
BIO
Dy fjalë për jetën private
Rita Levi-Montalcini ishte një neurologe dhe e politikane italiane. Ajo fitoi doktoraturën në mjekësi për neurokirurgji. Në fund të Luftës së Dytë Botërore ajo emigroi në Shtetet e Bashkuara, ku punoi në laboratorin Viktor Hamburger të institutit të zoologjisë pranë Universitetit Washington në San Luis. Puna e saj me Stanley Cohen shërbeu në zbulimin se qelizat fillojnë të riprodhohen vetëm kur ato marrin urdhër për ta bërë këtë, urdhër që transmetohet me anë të substancave të quajtur faktorë të rritjes. Për këtë në vitin 1986 së bashku me Stanley Cohen, fitoi Çmimin Nobel në Fiziologji ose Mjekësi. Ajo u emërua më 1 gusht 2001 senatore e përjetshme nga presidenti italian Carlo Azeglio Ciampi.
Levi-Montalcini kishte një vëlla më të madh Gino, i cili vdiq pas një ataku kardiak në vitin 1974. Ai ishte një nga arkitektët më të njohur italianë bashkëkohorë dhe profesor në Universitetin e Torinos. Ajo kishte dy motra: Anna, pesë vjet më e madhe se Rita dhe Paola, motra e saj binjake, një artiste e njohur që vdiq më 29 shtator 2000, në moshën 91-vjeçare.
Levi-Montalcini nuk u martua kurrë dhe nuk pati fëmijë. Në një intervistë të vitit 2006 ajo tha: “Unë kurrë nuk kam pasur asnjë hezitim apo keqardhje në këtë kuptim … Jeta ime është pasuruar nga marrëdhëniet e shkëlqyera njerëzore, puna dhe interesat. Unë kurrë nuk jam ndjerë e vetmuar.” Ajo vdiq në shtëpinë e saj në Romë më 30 dhjetor 2012 në moshën 103 vjeçare
