Më 21 gusht 1862 lindi Emilio Salgari, babai i “Sandokanit”. Ai nuk u largua kurrë nga Italia, por udhëtoi me imagjinatën e tij të zjarrtë.
“Tigri i Malajzisë, siç u mbiquajt Emilio Salgari nga bashkëkohësit e tij”, thotë Felice Pozzo, e konsideruar si dekane e studimeve Salgariane, me një buzëqeshje nga lexuesit e tij, në biografinë e titulluar “Historia e vërtetë e Emilio Salgarit” (Odoya), botuar në 2022, me rastin e 160-vjetorit të lindjes së shkrimtarit. Një mijë aventurat që na tregoi antiheroi i letërsisë italiane në 89 romanet dhe mbi 400 tregimet e tij, të përkthyera thuajse në të gjithë botën, në fakt, ishin rezultat vetëm i imagjinatës së tij të zjarrtë dhe i studimeve të kujdesshme e pedante në bibliotekë.
NJË PIRAT ME PANTOFLA – Vendet ekzotike, Salgari, i kishte imagjinuar vetëm nga divani i shtëpisë. Ai nuk kishte udhëtuar shumë, përveç disa udhëtimeve komode me tren, ai kishte njohur vetëm ujërat e vendlindjes së tij Adige dhe detin Adriatik, ku kishte lundruar për tre muaj në bordin e “Italia Una”, një anije tregtare shumë që kalonte mes Venecias dhe Dubrovnikut. Autori i “Tigri i Malajzisë” nuk ka parë kurrë në jetën e tij këtë lloj kafshe. As gjakun, torturat, tradhtitë, pasionet përvëluese dhe etjen për hakmarrje nuk i ka përjetuar personalisht, ashtu si protagonistët e vërtetë të romaneve të tij. Përveç një episodi të diskutueshëm të rinisë, mbi të cilin lajmet lokale aludonin shumë, kur sfidoi në një duel (ishte kampion në saber) një koleg gazetar nga Adige, i cili kishte guxuar të vinte në dyshim planprogramin e tij detar, që ai drejtoi, duke bërë një jetë të izoluar dhe pak të trishtuar. Në të vërtetë, i vetmi gjak që duhet të ketë parë të rrjedhë ishte i veti. Së pari, kur tentoi vetëvrasjen në vitin 1909, duke u hedhur mbi një shpatë, por që shpëtoi falë ndërhyrjes së vajzës së tij Fathima. Dhe më në fund kur ai preu barkun dhe fytin me brisk më 25 prill 1911. Ndërsa Torino festonte pesëdhjetë vjetorin e bashkimit të Italisë, ai që ishte vetëm 49 vjeç, vrau veten në mënyrë kaq të përgjakshme sa të kujtonin vdekjet e egra të personazheve të saj.
KARMI I BOTËVE TË LARGAT – I vetmi gëzim ishte gruaja e dashur Ida Peruzzi, e cila e kishte marrë emrin nga Aida da Salgari, heroina e Verdit. Një aktore teatri u martua në vitin 1892, të cilën shkrimtari u detyrua ta shtronte në një spital psikiatrik në moshën 42-vjeçare, pasi kishin bërë katër fëmijë: Fathimën, Nadirin, Romeron dhe Omarin. Nga emrat e fëmijëve shihet se sa magjepsej nga Lindja, Salgari. Ai kishte ushqyer pasionin e tij për tokat e largëta, që kur ishte djalë. Romanet e shkëlqyera të shkruara nga Zhyl Verni, Alexandre Dumas (babai) dhe Edgar Allan Poe, ishin pjesë e tij, pa harruar kurrë revistat e preferuara të tij: “Journal Illustrated of Travels” nga Sonzogno dhe “La Valigia” nga Galbini. Falë frymëzimit nga idhujt e tij letrarë, ai mundi të tregonte në një mënyrë gjithmonë origjinale aventurat e piratëve, korsarëve, vajzave me mishërimin e perlave dhe bishave të egra, por pa shkuar kurrë në oqean. Ambiciet e tij si kapiten, në fakt, u shuan që në fillim: për keqardhjen e tij të madhe, ai kurrë nuk arriti të diplomohej në Institutin e Marinës Tregtare.
ËNDRRAT E SHKËPUTURA – Ai e ndërtoi debutimin e tij mbi një gënjeshtër, ose më saktë dy: më 9 korrik 1883, duke i propozuar të përjavshmes “La Valigia” një tregim të shkurtër të titulluar “I selvaggi Della Papuasia”, ai shkroi se ishte “një kadet i lashtë i marinës tregtare” që kishte “udhëtuar nëpër botë, e kishte studiuar shumë, e kishte provuar shumë”. Këto gënjeshtra të pafajshme, të cilat sot na bëjnë të buzëqeshim, sepse janë shumë të lehta për t’u demaskuar, u bënë zakon që ai e pati gjatë gjithë jetës së tij. E vërteta ishte se Salgari nuk kishte udhëtuar kurrë, përveçse nga Verona, ku lindi në 1862, për në Venecia, ku duhej të ishte diplomuar, besuar tezes së nënës, e cila kujdesej për të si një fëmija i madh. Ndryshimi tjetër i madh në jetën e tij, si të thuash, ishte transferimi në Piemonte me familjen për të botuar romanet e tij me botuesin Speirani. Por zhgënjimi i tij më i madh, dhe ja ku vijmë tek gënjeshtra tjetër pak e madhe, ishte që nuk arriti të merrte kurrë një diplomë as në Institutin Teknik Mbretëror, as në atë të Marinës Tregtare. Dështimi u pranua pjesërisht në vitin 1905, kur ai shkroi: “Në moshën dymbëdhjetë vjeç në shkolla, me jo shumë kënaqësi nga mësuesit e mi, në vend që të studioja unë shkrova vepra. Meqenëse studimet nuk vazhduan, imagjinoni se më quanin “plaku dhe këndi i gurit i nxënësve sepse shpesh kam kaluar nja tre vjet në të njëjtën klasë”.
RRITJE DHE ZBRITJE – “Jeta është si një lavjerrës” është hapja e famshme e të parit nga tre artikujt anonim, që i atribuohet Salgarit, kushtuar vetëvrasjes, në moshën 35-vjeçare, të kapitenit Giacomo Bove, një eksplorues që e kishte admiruar shumë. Dhe jeta e shkrimtarit ishte pikërisht e tillë: një ndërrim kënaqësish të mëdha dhe zhgënjimesh të hidhura. I dështuar si kapiten, ai iu rikthye gazetarisë fillimisht për La Nuova Arena dhe më pas për L’Arena (gazeta më e rëndësishme në Verona), duke nënshkruar artikuj me pseudonimin Ammiragliador, si reporter lokal dhe si kritik teatri dhe muzikor. Në të njëjtat vite ai bëri debutimin e tij si shkrimtar aventureske: në vitin 1883 u botua “La tigre della Malesia”, romani i parë i ciklit Sandokan, i botuar me pjesë në gazetën Verona, por i paguar vetëm me një tortë dhe një shishe verë. Por Salgari, një shkrimtar i palodhur, nuk ndryshoi siç shpjegon Pozzo: “Viti 1887 nuk mund të kishte nisur në mënyrën më të mirë për Salgarin, i cili e ndjente veten gjithnjë e më shumë romancier dhe gjithnjë e më pak gazetar. E përditshmja e Livornos, Il Telefono, në fakt filloi të botojë 77 episodet e The Stranglers of the Ganges. Edhe viti 1888 i solli shkrimtarit Salgari një kënaqësi të madhe. Shtëpia Botuese Guigoni në fakt botoi Dy mijë liga nën Amerikën, një roman me frymëzim të dukshëm Vernian”.
TE COTIMO – Salgarit i pëlqente të shkruante, por në Italinë e sapolindur, një komb i varfër, ku shkalla e analfabetizmit në 1861 ishte mesatarisht 73%, deri në 48.5% në 1901, botimi nuk ishte ende në nivelet e duhura. Madje edhe bestsellerëve të Salgarisë nuk iu dha një pagesë, siç mund të konkludohet nga kjo letër e vitit 1928: “Z. Prof. Salgari i cakton zotit Donath pronësinë ekskluzive dhe të përhershme të romanit për Italinë, “Misteret e xhunglës së zezës”, botuar tashmë si shtojcë në gazetën “La Provincia di Vicenza” me titullin “Dashuria e egër”, duke rezervuar të drejtën për botimin e bërë jashtë ose në Itali të të njëjtit roman në një gjuhë të ndryshme nga italishtja dhe natyrisht duke e detyruar për të mos bërë një botim të mëtejshëm në një gazetë tjetër. Z. Donath do t’i paguajë z. Prof. Salgari shumën prej 300 lireta të pagueshme në tre këste (…)”. Me pak fjalë, një rrogë minimale që e detyroi “babain e Sandokanit” të bëhej “peng i penës”, siç e quajti veten. Për të mbajtur familjen e tij u detyrua të botonte të paktën tre libra në vit, madje duke përdorur pseudonime për të shmangur kontratat ekskluzive që e lidhnin me një botues. “Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë kishte shumë që u pasuruan me veprën e tij”, shpjegon Pozzo, “siç shkruante Salgari më 22 prill 1911, në letrën e tij të famshme, të drejtuar botuesve, d.m.th. Bemporad i Firences, Donath edizioni i Xhenovas, Paravia i Torinos, Treves Brothers i Milanos, G. Cogliati i Milanos, Salvatore Biondo i Palermos dhe Belforte i Livornos. Giulio Speirani dhe Sons nuk u emëruan. Marrëdhënia me ata botues në fakt kishte qenë më se e kënaqshme dhe kontaktet vazhduan me kalimin e kohës, pra edhe pas vitit 1897, vit në të cilin Salgari lidhi një kontratë ekskluzive me botuesin Donath të Genovas dhe u detyrua t’i linte ato”.
Sido që të jetë, Salgari ishte shkrimtari më i paguar i kohës së tij dhe për këtë arsye u detyrua të bënte një super punë, siç thoshte ai, në një letër të vitit 1909, drejtuar Giuseppe Garutit, alias Pipein Gamba, ilustrues historik i Korsairit të Zi: “Jam i gozhduar”
Burimi: focus.it/ Përgatiti për botim: L.Veizi
