Për mijëvjeçarë Mesdheu ka qenë një udhëkryq qytetërimesh: një vend shkëmbimesh tregtare e kulturore, me Italinë në qendër. Të rishikojmë historinë në ditën ndërkombëtare të Mesdheut me artikullin “Deti i Mesëm” nga Maria Leonarda Leone, nga arkivat e Focus Storia.
Në fillim vetëm përplasja e valëve në breg: as portet dhe as qytetet e mëdha përgjatë bregut të gadishullit italian. Banorët e parë të tij nuk e dinë ende: hapësira blu që ata vëzhgojnë nga një distancë e respektueshme do të ndryshojë jetën e pasardhësve të tyre, sepse ai det, i mbyllur siç është midis dy ngushticave dhe tokave të tre kontinenteve të ndryshme (Evropë, Azi dhe Afrika) duket e bërë me qëllim për të përzier popujt që jetojnë në brigjet e saj.
POZICIONI STRATEGJIK. Në emër dhe në fakt “mesdhetar” (nga latinishtja mediterraneus , d.m.th. “në mes të tokave”), ishte në fakt një udhëkryq i popujve, kulturave, gjuhëve dhe feve të ndryshme. Vend takimesh dhe përballjesh, shkëmbimesh e betejash, udhëtimesh reale e epike, ka ndikuar në popuj, qytete dhe perandori për shekuj me radhë. Sidomos ata të lindur në brigjet e gadishullit tonë, të vendosur në një pozicion gjeografik strategjik, vetëm në gjysmë të rrugës mes Lindjes dhe Perëndimit: një grua ndonjëherë ngurruese, e shtrirë në krahët e një dashnori bujare. Por çfarë lloj lidhjeje e mbajti këtë çift mes antikitetit dhe shekullit XVI? Si ndikoi njëri në historinë e tjetrit dhe të popujve që e banonin atë?
RRUGA E UJIT. Mesdheu në shekuj, me veçoritë e tij, i ka dhënë drejtime, kufij dhe zhvillime ndërveprimeve dhe pushtimeve të banorëve të gadishullit tonë, të cilët, në përgjigje të vetë detit, kanë zhvilluar një kapacitet të vazhdueshëm përshtatjeje”, shpjegon Matteo. Zaccarini, profesor i historisë së Mesdheut të lashtë në Universitetin e Bolonjës. “Por, para së gjithash, ajo përfaqësonte një rrugë kryesore për hyrjen e popujve të jashtëm, jo domosdoshmërisht për t’u parë si pushtues apo pushtues”. Të parët ishin tregtarë: tashmë në fund të shekullit të 15-të para Krishtit, mikenasit, një popullsi me origjinë indo-evropiane që kishte pushtuar Greqinë jugore, arritën në brigjet jugore italiane, duke përfshirë ishujt, në kërkim të njerëzve të gatshëm të shkëmbenin metalet e tyre për artefaktet e tyre qeramike. Asgjë e çuditshme: në botën e lashtë, Mesdheu ishte rruga kryesore e komunikimit, shumë më komode dhe më e shpejtë se rrugët e pakta dhe të këqija ekzistuese.
RRUGËT TREGTARE. Dhe në mes të asaj autostrade të pamasë, gadishulli ynë u shndërrua në një stacion shërbimi autostrade, një pikë uljeje dhe port ideal për ata që udhëtonin përgjatë bregut nga Lindja. Ashtu si fenikasit, të cilët në këtë veprimtari nuk ishin kurrë të dytë pas askujt: në fund të shekullit të 12-të p.e.s., kur qytetërimi mikenas ishte zhdukur deri atëherë nga radarët, ata u nisën nga kryeqyteti i tyre, Tiro (në bregdetin e sotëm- ditë Liban), në kërkim të vendeve për të rikuperuar lëndët e para. Dhe përgjatë rrugëve të tyre tregtare për në Perëndim, ata krijuan emporiume dhe themeluan koloni: ndër të tjera, Kartagjenën në bregun aktual të Tunizisë, Nora dhe Karalis (Cagliari) në Sardenjë dhe Mozia në Siçili.
GREQIA E MADHE. Pikërisht në atë pjesë të Mesdheut, në lindje të ngushticës së Siçilisë, që në shekullin e VI para erës sonë u përplasën me grekët për kontrollin e ishullit dhe detit përreth. Dy shekuj më parë, në fakt, pas një fillimi të qetë, banorët e disa poleve të Hellasit kishin zbarkuar në një numër të madh në jug të gadishullit tonë, për të krijuar koloni atje: ato qytete ishin bërë aq të begatë sa territori që ata pushtuan në kontinent. ishte riemërtuar Megale Ellas , një “Greqi e madhe”, e njohur më mirë si Magna Graecia, e cila ia kalonte atdheut në pasuri.
KULTURË E RAFINUAR. Nga ana tjetër, sipas legjendës, ishte perëndia Apollon, nëpërmjet zërit të orakullit të tij në Delphi, ai që u dha grekëve “tokën e Ausonia”, pra gadishullin italian. Dhe ata e morën me dëshirë, duke sjellë traditat dhe kulturën e tyre të rafinuar në tokën tonë. “Për shekuj me radhë, grekët dhe fenikasit patën një ndikim thelbësor në fatin e gadishullit tonë: ata ishin një burim tregtie, tregtie, konflikti dhe në përgjithësi ata kontribuan jashtëzakonisht shumë në atë pasuri kulturore që karakterizon Italinë në çdo periudhë historike”, konfirmon Zaccarini. “Megjithatë, ishin grekët ata që patën ndikimin më të madh kulturor te popujt italik, e më vonë edhe te romakët, duke kontribuar në zhvillimin e qyteteve të para dhe në përhapjen e shkrimit alfabetik. Jo vetëm kaq: ambiciet e tyre ekspansioniste dhe tregtare i shtynë në det etruskët, të cilët, nga zonat e pasura minerare të Toskanës së sotme, filluan të konkurrojnë me të huajt përgjatë brigjeve të Kampanisë, për të krijuar fuqinë e tyre detare dhe tregtare në Detin Tirren. . Por, siç tha presidenti i 31-të i SHBA-së, Herbert Hoover (1874-1964), ” konkurrenca është jeta e tregtisë dhe vdekja e tregtarit “.
KONKURENTET DHE RIVALET. Kështu, midis palëve të ndryshme ndërgjyqëse, në fund ishte qendra italiane e cila deri atëherë kishte qëndruar më fort e ankoruar në kontinent: Roma. Pa një flotë të vërtetë, në fillim të shekullit III para Krishtit. C. ai qytet ushtarësh dhe fshatarësh e kishte gjetur veten përballë zbarkimit të ushtrisë së Pirros, përfshirë elefantët, në Tarentum (Taranto). Mbreti iniciativ i Epirit, një shtet i vogël helenistik në Greqinë veriperëndimore, u kishte dhënë romakëve një kohë të vështirë për pesë vjet (280-275 pes), duke mbështetur një koalicion greko-italian. Banorët e qytetit, të cilët arritën ta shkatërrojnë atë edhe falë ndihmës së flotës së fuqishme të Kartagjenës, më pas e kuptuan se sa i rëndësishëm ishte deti. Dhe, në vitin 272 para Krishtit, pasi përfunduan nënshtrimin e Magna Graecia, të forcuar nga triremat dhe kuinqueremet e aleatëve italianë, ata i lejuan vetes të hidhnin vështrimin përtej ngushticës së Mesinës, drejt Siçilisë, të ndarë midis grekëve dhe kartagjenasve. Përplasja me ish-aleatin e tyre, tani kryeqyteti i një perandorie të madhe në Mesdhe, ishte e pashmangshme.
SHËLBIMI I QYTETIT. Në rrjedhën e tre luftërave rraskapitëse (264-146 p.e.s.), romakët rrëmbyen jo vetëm Sicilinë nga armiqtë e tyre, por edhe Korsikën, Sardenjen dhe, më në fund, epërsinë detare mbi detin qendror Tirren. «Fitorja mbi grekët dhe kartagjenasit është shenjë, nga njëra anë, e zgjuarsisë tipike praktike romake, e cila i kishte lejuar qytetit të zotëronte shpejt artin e lundrimit, deri atëherë të jashtëm për kulturën e tyre; nga ana tjetër, borxhi i Romës ndaj komuniteteve greke të Italisë së Jugut, nga të cilët kishte mësuar të dilte nga deti dhe të ndërtonte anije”, shpjegon Zaccarini. Dhe studenti, siç ndodh shpesh, ia kaloi mësuesit.
MARE NOSTRUM. Në zgjerimin e saj, Perandoria Romake e bëri Gadishullin, për rreth pesë shekuj, qendrën e “detit midis tokave”. “Për herë të parë në histori, një fuqi e vetme e lindur brenda tij kontrollonte Mesdheun dhe të gjitha territoret e kufizuara prej tij. Jo çuditërisht, romakët e quajtën atë mare nostrum, “deti ynë””, vijon eksperti. Duke iu përmbajtur grekëve, të cilët, për t’i bërë ata pjesë të botës së tyre, i kishin shtuar historisë së vendeve të kolonizuara në Gadishull, shumë më tepër se një majë mitologjie helene, romakët vendosën të përfshinin “detin e tyre” në origjinën e tyre: nga dora e poetit latin Virgjili, e bëri Princin Enea të Trojës (qyteti i bërë i famshëm nga lufta dhjetëvjeçare e rrëfyer nga poeti grek Homeri) dhe udhëtimin e tij në Mesdhe fillimin e aventurës së të parëve të tyre në brigjet e Lazios. “Përtej miteve, të gjitha qytetërimet mesdhetare kanë një histori të ndërlidhur ngushtë me të tjerët dhe disa elementë ndonjëherë të përsëritur”, thotë Zaccarini.
“Por të flasësh për një “qytetërim mesdhetar” do të ishte e thjeshtë, ashtu siç është sot, të etiketoje të gjithë popujt mesdhetarë si sanguinë, patriarkalë, konkurrues, dashamirës të ushqimit të mirë dhe motit të mirë, intolerant ndaj lodhjes dhe rregullave. Të menduarit se ekziston një model i vetëm mesdhetar rrafshon diversitetin që është në bazë të pasurisë historike dhe kulturore të vetë Mesdheut”.
PREJA VERIORE. Një pasuri që edhe pas shpërbërjes së Perandorisë Romake, deti ynë nuk pushoi së ushqyeri falë lidhjes me gadishullin, i cili u kthye në vend kalimi dhe pushtimi: veproi prejardhja e popullsive gjermane nga Evropa Veriore. si varëse, nga deti, ardhja e mbretit të vandalëve, Genseric. Unik, ndër sundimtarët barbarë, që kishte ndërtuar një flotë të frikshme, me të cilën nga Kartagjena e rilindur kishte plaçkitur Sicilinë, Sardenjen dhe Korsikën, duke u bërë mjeshtër i padiskutueshëm i Mesdheut Perëndimor, arriti në grykën e Tiberit, lundroi lart lumit. dhe plaçkitën Romën në 455.
FUQIA DETARE. Pak më pak se katër shekuj më vonë, arabët bënë të njëjtën gjë: ata zbarkuan në Sicili (827), duke e pushtuar atë plotësisht në 965, dhe në 846, pasi arritën në grykën e Tiberit me 73 anije dhe 11,000 burra, ata plaçkitën romakët. fshat, për herë të dytë në 16 vjet. Tre vjet më vonë, ata do të kishin marrë sërish Romën nëse, përballë Ostias, anijet e dërguara nga Napoli, Sorrento dhe dy nga të ashtuquajturat “republika detare” të ardhshme: Gaeta dhe Amalfi nuk do t’i kishin ndalur. “Natyrisht për Italinë gjërat kishin ndryshuar shumë, por deti nuk mund ta humbiste më rëndësinë që kishte fituar prej shekujsh: i gërvishtur nga tregtarët, eksploruesit, ushtarët, piratët, emigrantët, shenjtorët dhe misionarët, ai padyshim mbeti në qendër të fatit. të mirë e të keq, të Italisë dhe të shumicës së Europës”, përfundon Zaccarini. Nga fundi i shekullit të 9-të, Amalfi dhe Gaeta e lartpërmendur, së bashku me qytetet e vogla bregdetare dhe qytetet portuale të fuqishme të Genovas, Pizës dhe Venecias, Ankonës dhe, në bregdetin dalmat, Raguza (sot Dubrovniku), e shndërruan gadishullin në një nyja kryesore midis Evropës dhe Lindjes, falë flotës, konsujve dhe fondachi (bazave tregtare) të shpërndara në portet e Mesdheut.
RRUGË TË REJA. Për shekuj me radhë, anijet e tyre transportonin ide, mallra dhe kulturë – përveç kryqtarëve të krishterë që shkonin në Tokën e Shenjtë – në një përzierje interesash ekonomike, politike dhe ushtarake që i bënë ata sundimtarë të detit. Edhe kur, në fund të shekullit të pesëmbëdhjetë, Mesdheu nuk mund të vazhdonte më me zonjën e tij të bukur. Zbulimi i Amerikës ia hoqi shkëlqimin çiftit të vjetër: rrugët e reja në Oqeanin Atlantik ndryshuan ekuilibrin, duke ia rrëmbyer skenën Mare Nostrum dhe asaj gruaje, ndonjëherë të tërhequr, të shtrirë në krahët e tij. Ajo që mbeti nga dashuria e tyre ishte shkrirja e shkëlqyer e kulturave që ata kishin ndihmuar për të krijuar së bashku.
Përgatiti për botim: L.Veizi
