I njohur në Itali dhe vende të tjera të Mesdheut që nga vitet 1970, agroturizmi përfshin mobilimin e fermave me bujtina dhe restorante për t’u shërbyer turistëve.
Kohët e fundit, Shqipëria, Kroacia dhe vende të tjera në Evropën Juglindore kanë adoptuar modelin. Për mbështetësit e tij, agroturizmi ofron një mjet për të reduktuar varfërinë rurale dhe për ta bërë bujqësinë më tërheqëse për brezin e ardhshëm, në një cep të Evropës të shkatërruar nga shpopullimi.
Një studim i vitit 2021 nga Allied Market Research parashikoi rritje prej pak më shumë se 13 përqind deri në vitin 2027 për sektorin, në mbarë botën. Megjithatë, disa fermerë janë shtyrë prapa, duke argumentuar se entuziasmi i qeverisë për agroturizmin po u imponon atyre barra të panevojshme.
Evropa Juglindore është një territor potencialisht pjellor për agroturizmin. Ajo ka një proporcion të lartë të fermerëve të vegjël që jetojnë, pjesërisht falë mënyrës se si toka u rishpërnda në parcela të vogla pas komunizmit dhe pjesërisht topografisë së ashpër, e cila nuk i përshtatet bujqësisë intensive në shkallë të gjerë.
Në Kroaci, për shembull, ferma mesatare komerciale është vetëm 8.5 hektarë, ndërsa 63 përqind e fermave kanë më pak se tre hektarë.
Rrafshnalta pyjore Trnovo në Slloveni, një nga disa vende në Evropën Juglindore që përqafon agroturizmin, prodhimi tenton të jetë i ulët. Si Kroacia ashtu edhe Shqipëria importojnë dy deri në tre herë më shumë ushqim sesa eksportojnë, duke i bërë vendet të varura shumë nga tregjet e huaja.
Dhe pagat janë të ulta: varfëria rurale ka qenë një faktor i rëndësishëm në eksodin e 40 për qind të popullsisë së Shqipërisë që nga rënia e komunizmit në 1991. Një tërheqje e madhe e modelit të agroturizmit, sipas avokatëve, është se ai mund t’i japë jetë të re ekonomive lokale, pasi fermat përreth përfitojnë nga ofrimi i projekteve të suksesshme.
Ndërmarrja e parë e agroturizmit në Shqipëri, Mrizi i Zanave, u ngrit pak më shumë se një dekadë më parë nga shefi i kuzhinës Altin Prenga, në kodrat pranë qytetit verior të Lezhës, shkruan “Financial Times”.
Ideja e tij ishte të përdorte prodhimet e bollshme organike të rajonit për të tërhequr vizitorët në bujtinë dhe restorantin e tij. Atë që ai nuk mund ta prodhojë në vend, ai e merr nga prodhues të vegjël në një rreze prej 10 miljesh – nga bletarët te mbledhësit e kërpudhave dhe kultivuesit e gështenjës.
“Në atë kohë, të gjithë përpiqeshin të emigronin jashtë vendit ose të konsumonin ushqim dhe verë të huaj”, kujton Prenga. “Ideja ime ishte të ruaja një mënyrë tradicionale të jetesës dhe të promovoja ushqimin vendas. Fermerët në këto anë janë shumë të qëndrueshëm dhe organikë, kështu që prodhimet kanë shije të shkëlqyer”.
Rreth 400 familje vendase aktualisht bashkëpunojnë me Prengën, ku Mrizi është burimi më i rëndësishëm i të ardhurave për gjysmën e tyre. Themeluesi i Mrizi i Zanave, Altin Prenga tha: “Ideja ime ishte ruajtja e një mënyre tradicionale të jetesës dhe promovimi i ushqimit vendas”.
Suksesi komercial i Prengës i shtyu fermerët e afërt të kopjojnë modelin Mrizi. Elona Bejo, e cila punon në luginën e lumit Vjosa, u frymëzua nga Mrizi për të ngritur një sipërmarrje agroturizmi në vitin 2014, dhe tani merr prodhime nga 20 familje vendase.
Tre prej tyre kanë shtuar dhomat e miqve vitin e kaluar – një shtesë e të ardhurave që i ka lejuar ata të zhvillojnë pronat e tyre të vogla. “Është një reaksion zinxhir”, thotë Bejo. Ministria e Bujqësisë gjithashtu mori parasysh dhe dha grante fillestare për 80 pronarë të vegjël me plane agroturizmi midis 2019 dhe 2022.
30 grante të tjera do të shpërndahen këtë vit. “Modeli i agroturizmit është në qendër të politikës sonë”, thotë Frida Krifca, ministre e Bujqësisë së Shqipërisë. Pronarët e vegjël që furnizojnë ndërmarrjet agroturistike shpesh marrin një çmim më të mirë për prodhimin e tyre.
Bejo paguan mbledhësit e bimëve që i furnizojnë me çaj kamomili 20 euro për kilogram – katër herë më shumë se shuma që paguanin prodhuesit e mëdhenj të ushqimit. “Unë ngre vlerën e produktit të tyre”, thotë Bejo.
“Tani, kur ata shesin diku tjetër, ata mund të negociojnë një çmim të drejtë”. Për të katalizuar rritjen e mëtejshme, Bejo, Prenga dhe 70 pronarë të tjerë të agroturizmit formuan një shoqatë tregtare në vitin 2020, për të lobuar në qeveri për një infrastrukturë më të mirë rurale.
Duke ndjekur shembullin e Italisë, e cila ka rregulluar zyrtarisht agroturizmin në nivel kombëtar që nga viti 1985, ata kanë nxitur edhe certifikimin e kontrollit të cilësisë. “(Këto janë) përmirësime thelbësore që u duhen fermerëve përpara se të fillojnë të mendojnë për mysafirët”, thotë Bejo.
Djathëra, verëra dhe konserva në dyqanin e fermës Mrizi. Agroturizmi mund të sigurojë një rritje të të ardhurave për pronarët e vegjël vendas, ndërkohë, ka krijuar një drejtori online të fermave të vogla, duke detajuar se çfarë prodhojnë në mënyrë që kompanitë ushqimore të lidhen me to.
Në prill, ministria e saj lançoi gjithashtu një aplikacion, Portali i Fermerit (Portali i Fermerëve), për t’u ofruar pronarëve të vegjël çmimet në kohë reale në tregjet e hapura në të gjithë vendin.
Sfida tani, thotë Krifca, është të ndihmojmë fermerët e vegjël të shikojnë përtej bujtinave për të shitur prodhimet e tyre në të gjithë Shqipërinë dhe ndërkombëtarisht. Shumica e këtyre nismave janë relativisht të reja, kështu që efektiviteti i tyre është ende i paqartë.
“Është ende një proces”, pranon Krifca. “Fermerët duhet të shohin së pari përfitimet. Sistemi ynë ka qenë një sistem shumë i centralizuar dhe është një kalim i ngadaltë në sipërmarrje”. Por, rritja e sektorit ka edhe anët negative.
Njëra është potenciali që paratë e qeverisë t’i drejtohen skemave që janë vetëm “agroturizëm” në emër.
