Në vitin 1920, kur Kullat Binjake nuk ekzistonin ende, një sulm i anarkistëve italianë tronditi Wall Street.
Më 16 shtator 1920, një “grusht shteti i madh” nga anarkistët italianë tronditi Wall Street-in: zemrën e financave amerikane. Sfondi i sulmit në artikullin “Bombat në Wall Street” nga Arianna Pescini, marrë nga arkivat e Focus Storia.
HAKMARRJA. Anarkistët italianë Sacco dhe Vanzetti u dënuan gabimisht për vrasje pesë ditë më parë. Për t’u hakmarrë ndaj tyre dhe për të frikësuar botën e financave amerikane, një fermer emigrant shkon në lagjen italiane, Italia e Vogël, në një farkëtar. Pa bërë shumë pyetje merr me qira një kalë dhe karrocë dhe e mbush me fruta: mollë, dardha dhe shumë rrush. I njëjti vagon pak orë më vonë do të parkohet përpara bankës prestigjioze Morgan, e njohur si The Corner, shtëpia e perandorisë më të fuqishme financiare të kohës, mes rrëmujës së makinave dhe vajtje-ardhjeve të punonjësve në pushimin e drekës.
DORËZIMI SPECIAL. Kanë mbetur edhe pak sekonda deri në mesditë; Banorët e Wall Street janë në rrugë duke shijuar diellin e fundit të shtatorit. Në zilen e parë të kambanores, fermeri zbret nga vagoni dhe largohet. Shpërthimi është i tmerrshëm. Në pak sekonda Wall Street mbushet me tym, flakë, rrënoja, xhami, trupa të torturuar në asfalt. Në atë vagon kishte jo vetëm fruta, por edhe një pajisje rudimentare që la 40 të vdekur dhe 200 të plagosur në fushë, kryesisht punonjës dhe dërgues. Por mbi të gjitha shumë frikë: ishte sulmi i parë terrorist në zemër të Amerikës, 81 vjet para Osama Bin Ladenit. “Dëmi material arriti në dy milionë dollarë”, shpjegon Arnaldo Testi, profesor i Historisë së Shteteve të Bashkuara në Universitetin e Pizës. “Duke pasur parasysh natyrën e bombës, qëllimi për të vrarë njerëz ishte i dukshëm, në vend që të godiste ndërtesa simbolike.”
MAKINA BOMB. Ai “fermer” në fakt i kishte ofruar botës prototipin e makinës bombë: 40 kilogramë tritol të mbuluar me dy kuintal kapëse metalike të dritareve. Të gjitha u hodhën në erë me një fitil. Një mekanizëm i ngjashëm me atë të një granate, i punuar me dorë kur dinamiti shpërthen, copat e metalit qëllojnë si plumba, duke goditur në një distancë të madhe. Po kush ishin nxitësit dhe kush ekzekutori?
PISTA ANARKISTE. Hetimet iu besuan William Flynn, kreut të forcës së agjentëve specialë nga të cilët do të lindte më vonë FBI. Gjurma për të ndjekur u sugjerua nga zbulimi, pak blloqe larg vendit të shpërthimit, i fletëpalosjeve të shkruara në anglisht jogramatikore: “Remenber. Ne nuk do të tolerojmë më! Lironi politikanin ose do të jetë vdekje e sigurt për të gjithë ju. Luftëtarët anarkistë amerikanë” (“Mos harroni. Nuk do të tolerojmë më! Lironi të burgosurit politikë ose do të jetë vdekje e sigurt për të gjithë ju.
Luftëtarët anarkistë amerikanë”). U morën në pyetje qindra anarkistë dhe aktivistë të lëvizjes punëtore. Pasuesit e Luigi Galleanit, një mërgimtar nga Vercelli, i cili kishte mbledhur një grup të madh anarkistësh italianë në Amerikë rreth periodikut të tij, Cronaca sovversiva, përfunduan në por askush nuk u kap. “Në një kohë të shkurtër hetimet çuan te farkëtari që kishte këpucuar kalin që shpërtheu me karrocë, i cili kishte një stallë në Italinë e Vogël”, shpjegon Marco Sioli, profesor i historisë dhe institucioneve. të Amerikës në Universitetin e Milanos.
I ARRATISURI. Farkëtari përshkroi një burrë jo shumë të gjatë, me mustaqe. Një identikit që korrespondonte me fytyrën e Mario Budës, tashmë i dyshuar për sulme anarkiste që ndodhën midis viteve 1917 dhe 1919, përfshirë vrasjen e dyfishtë që kishte çuar në burg punëtorët Nicola Sacco dhe Bartolomeo Vanzetti. “Ndërkohë, megjithatë, Buda kishte ikur në Providence (në shtetin fqinj të Rhode Island) ku mori një pasaportë nga zëvendëskonsulli italian”.
PORTRETI I NJË ANARKISTI. I shkurtër, trupor, me mustaqe dhe theks të fortë italian, Mario Buda (1884-1963) i njohur ndryshe si Mike Boda, emigroi në SHBA në fillim të viteve 1900, duke fituar pseudonimin Big Nose. Me origjinë nga Savignano sul Rubicone (Rimini), ai zbarkoi në Boston në vitin 1907. Ai punoi si kopshtar dhe punëtor në një kantier hekurudhor dhe u zhvendos nga Kolorado në Uashington: për të kursyer para ai fjeti në një garazh në periferi të kryeqytetit. , duke përjetuar klimën ndezëse në vijën e frontit të atyre viteve. “Në Amerikë qytetet po mbusheshin me punëtorë nga e gjithë Italia: muratorë, këpucarë, punëtorë”, vazhdon Testi. “Midis tyre kishte shumë të mërguar nga lëvizja anarkiste, të cilët prozelituan dhe botuan ilegalisht gazeta kundër kapitalizmit dhe qeverisë amerikane”.
Një nëntokë revolucionare e mirëorganizuar, e cila shpresonte për një shoqëri të re, por që konfirmonte gjithashtu frikën e shumë njerëzve: ata “elementë të huaj të majtë” ishin një rrezik për rendin publik. “Pas sulmit në Wall Street, Ministri i Drejtësisë Alexander Palmer shfrytëzoi rastin dhe dëboi shumë anarkistë italianë”, shpjegon Sioli. Mes tyre nuk ishte Buda, i cili tashmë ishte kthyer në atdhe me pasaportën e re.
ZBULESA. Për Mario Budën u fol sërish në mesin e viteve 1990, kur historiani Paul Avrich publikoi dëshminë e një ish-shoku anarkist nga Buda, i cili e akuzoi atë si autor të sulmit.
Rindërtimi u konsiderua aq i besueshëm sa në ekspozitën Italianët e Nju Jorkut (1999) organizatorët shkruan nën foton e Budës: “Njeriu që hodhi në erë Wall Street”. Megjithatë, nuk ka asnjë provë të sigurt dhe sot gjurmët e atij sulmi mbeten në vrimat në mur në numrin 23 të Wall Street. Një rrugë që është ende një simbol i financave. Dhe ndonjëherë ende një vend proteste për amerikanët e “indinjuar”.
Përgatiti për botim: L.Veizi
