Ese nga Bujar Meholli
Në kohën kur zhvillimi teknologjik po shkon drejt pikut të tij, gjinia njerëzore sikur po gëlltitet nga monstra që ka krijuar vetë; panorama groteske prej nga mund ta soditësh shoqërinë sot është apriori e punuar me penelatën çoroditëse të informacionit të tepërt apo hiperinformacionit, i cili po e skllavëron njeriun dita-ditës duke ia shndërruar intelektin në automat, dendur me miliona informacione në sekondë përmes mnemoteknikës së AI-së, gjeneruese e hiperinformacionit, jo rrallë komprometuese e dijes, përbrenda një kaosi informativ që del nga kontrolli. Është ironike se si, sot, njeriu kurrë s’ka qenë më i pa zë, konformist, e jokomunikativ – mu tani kur mund të gjenerojë miliona informacione. Pse kështu? Sepse njeriu është shndërruar vetë në informacion, ka humbur origjinalitetin dhe integritetin, dinjiteti i tij komprometohet nga makineritë digjitale, rrjetet komunikative, lunatike, të cilat e gllabërojnë thjesht si një numër binar.
Për dështimin kolosal të komunikimit e debatit që tani po e përjetojmë, pati krijuar një film të shkurtër regjisori dhe animatori çek Jan Švankmajer qysh në vitet ‘80 ku përmes kombinimeve unike me teknikën e stop-motion eksploronte komunikimin e nderë njerëzor, keqkuptimet, vrullet komplekse që derdhen si arsenal i rëndë mbi tjetrin pa e marrë mundin për dëgjim dhe mirëkuptim. Ky film surrealist mbruset me një observim të thellë mbi natyrën njerëzore dhe muret e krijuara kundrejt tjetrit duke krijuar atë rrethin vicioz, paralitik, ku individi dështon në kuptim. Skema me të cilën e ndërton këtë film Švankmajer është karakteristike: shprishja (eternale!) e komunikimit na paraqitet si metaforë vizuele për natyrën akomunikative njerëzore, mbase që nga njerëzit e parë në Eden… E ky akomunikativitet shquhet veçan në arealin mediatik-kulturor të shekullit të ri, XXI, ku kemi të bëjmë me eksploatim informacioni dhe shpërfaqjeje pa fre. Dy kokat njerëzore që vendosen pranë njëra-tjetrës në film, ndërtuar prej balte, duke evokuar portretet e ndritura të Artit sipëror të Rilindjes, janë në grindje enervante mes vete; aq afër, aq larg… brenda rrethit vicioz gjallojnë mes pamundësisë për t’u kuptuar, konsumojnë, përtypin e ripërtypin gjërat e zakonshme, triviale, në një ritëm mekanik që e sforcon barrën e ekzistencës me presionin e përshkallëzuar deri në klimaks, në pikën kulminative të irritimit, zvetënimit, zgavrimit, çoroditjes, e më së fundi shfytyrimit kolosal. Në këtë konvencionalitet grotesk njeriu i zvetënuar bëhet obsesiv, humbet kontrollin e ratio-s dhe bie në zgrip të humbëtirës.
Cilat janë dimensionet e dialogut sot? A ka krizë të dialogut? A është dialogu konstruktiv? Pyetje të tilla që vijnë përbrenda një shoqërie përherë e më të hapur dhe më konsumeriste, si përgjigjje gjithëpërfshirëse do të mund të merrnin: dialogu sot është i dëmtuar rëndë! Ndaj metafora e Švankmajer-it është aktuale, ngase presupozon njeriun-automat, njeriun e ngecur në terrin dogmatik të mendimeve obskure e ortodokse, i cili në shekullin e ri ka rënë pre e kombinatorikave digjitale, së fundmi, artificiale, në rrjetën e dendur pa pasur mundësi të çajë përpara. Dialogu virtual që imponon interneti është pikërisht peizazhi grotesk, i zymtë, i dy kokave të Švankmajer-it. Këto koka, (tani digjitale) janë konsumatore të komunikimit, në një proces hibrid e transformues që plekset me divergjenca soji, ankth, mani, obsesion, acarim e avari nervash deri në akte dhune e tentim asfiksimi. Është pikërisht klima e tillë ku sendet e humbasin kuptimin e tyre primar, porsi ato në film – buka, thika, furça e dhëmbëve, këpuca, që bartin ngarkesa simbolike në arbitraritetin teknologjik të diktimit jetësor, gjësendet janë thjesht bartëse të pasivitetit akut, jo refleksionit. Në subkoshiencë sendet përmbysen nga kuptimi i tyre normal, dalin nga përmasat e ratio-s – këtu duhet parë gjenezën e rritjes së probabilitetit të krimeve ngase një njeri sot, veçan adoleshent, i ngjizur me dinamikën e egër, arbitrare, digjitale, pa pasur mundësi mendimi e reflektimi, pa qëmtuar ratio-n, kryen krim. Janë indikacionet e tilla që e rëndojnë barrën e ekzistencës në epokën e pikut zhvillimor digjital, ngase e vërteta dhe liria komprometohen ndjeshëm në konfuzionin dhe shtrembërimin semantik – qenia bëhet më delikate, pasive, manipuluese dhe e manipuluar, kurse klima sociale përreth si predominancë ka keqkuptimin, cektësinë, varfërinë mendore e papërputhshmërinë.
Metafora imazhiste viscerale që e krijon artisti çek, përbrenda poetikës surrealiste, është pikëtakuese me botën tonë moderne të komunikimit të çalë e dialogut kaotik – duke qëmtuar alegorinë vizuele të filmit pyesim: a do të vijë njeriu gjer aty sa të humb çdo lidhje plotësisht?! Shpëtimi nga kjo humbje duhet të jetë qëllimi i madh për të ardhmen, ruajtja e sensit dialogues racional dhe krijimi i njeriut proaktiv në shoqëri i cili e bën dialogun të mundur dhe efektiv, dëgjon me kujdes, flet njashtu, krijon botëkuptim racional e substancial.
