Simon Tisdall
Planet e qeverisë së Keir Starmer për të modernizuar dhe ndoshta zgjeruar arsenalin bërthamor të Britanisë, të zbuluara në rishikimin strategjik të mbrojtjes për vitin 2025 (SDR), minojnë seriozisht përpjekjet ndërkombëtare për mos-përhapjen e armëve bërthamore. Këto plane do të ushqejnë një garë globale armësh bërthamore të udhëhequr nga SHBA, Kina dhe Rusia. Dhe do të rrisin gjasat që armë bërthamore me fuqi të ulët, të ashtuquajtura taktike, të përdoren e të shpërthejnë në zona konflikti.
Ky rrugëtim i rrezikshëm na çon vetëm në një drejtim: drejt normalizimit të luftës bërthamore.
Këto propozime të papranueshme janë tërësisht të kundërta me kohët kur Robin Cook, Sekretar i Jashtëm i Laburistëve nga 1997 deri në 2001, përkrahu çarmatimin bërthamor të njëanshëm dhe ndihmoi në heqjen e bombave ajrore të Britanisë. Ato janë vazhdim i një politike ndaluese të tejkaluar, çnjerëzore, amorale dhe potencialisht të paligjshme në planin ndërkombëtar, të cilën Britania – me buxhet të ngushtë – nuk mund ta përballojë, vështirë se do ta realizojë në kohë dhe me kosto të justifikuar, dhe që mbështet iluzione për një rol të madh në skenën botërore.
Justifikimi i Starmer për të shpenzuar 15 miliardë £ shtesë për koka bërthamore për katër nëndetëset e klasit Dreadnought, të papërfunduara ende dhe me një kosto që po rritet përtej 41 miliardë £, është se bota – dhe kërcënimi – kanë ndryshuar. Por sa i përket armëve bërthamore, realiteti nuk ka ndryshuar. Edhe pasi tensionet e Luftës së Ftohtë u zbutën, të nëntë vendet bërthamore të njohura – SHBA, Rusia, Kina, Franca, India, Pakistani, Koreja e Veriut, Izraeli dhe Britania – nuk i braktisën arsenalet. Disa madje i zgjeruan ato.
Sot, ndërsa ambienti i sigurisë globale po përkeqësohet sërish, qeveritë që injoruan detyrimin për çarmatim bërthamor “në mirëbesim” sipas nenit gjashtë të traktatit për mos-përhapjen e armëve bërthamore të vitit 1970 (NPT), po gjejnë arsye të reja për të vazhduar. Britania nuk duhet të thellojë më tej dështimin e saj shumëvjeçar për të respektuar frymën e traktatit. Pretendimi i SDR-së se “udhëheqja e vazhdueshme e Britanisë brenda NPT-së është e domosdoshme” tingëllon hipokrit, përballë planeve qeveritare.
Rishikimi pranon se NPT, që do të rishikohet vitin tjetër, është afër dështimit. “Strukturat historike për ruajtjen e stabilitetit strategjik dhe reduktimin e rreziqeve bërthamore nuk po ecin në hap me zhvillimet e sigurisë,” thuhet në të. “Me skadimin e traktatit New Start (reduktim i armëve strategjike mes SHBA dhe Rusisë) në shkurt 2026, e ardhmja e kontrollit të armëve strategjike – të paktën në planin afatmesëm – nuk duket premtuese.”
Kjo është një nënvlerësim i përmasave të një rakete Trident. Përhapja bërthamore është sërish një problem i madh. SHBA pritet të shpenzojë 2 trilionë dollarë në 30 vitet e ardhshme për zhvillimin e armëve. Donald Trump deklaroi në shkurt se dëshiron “çnuklearizim”. Gjejeni çfarë? Po bën të kundërtën. Shtëpia e Bardhë po kërkon të rrisë buxhetin vjetor të Administratës për Sigurinë Bërthamore Kombëtare në 25 miliardë dollarë – një rritje 29% – ndërsa po shkurton fondet për artin, shkencën dhe ndihmën e jashtme. Dhe kjo përveç disa programeve shumëmiliardëshe të Pentagonit.
Fuqia goditëse bërthamore e Kinës është dyfishuar që nga viti 2020, me një pjesë të raketave të drejtuara drejt Tajvanit. Aftësitë e zgjeruara të Rusisë përfshijnë një raketë hipersonike me kapacitet bërthamor, që së fundmi u përdor në Ukrainë. Plani i Trump për mbrojtje anti-raketore, i ashtuquajturi “Golden Dome”, përmbys angazhimet e mëparshme. Duke u bashkuar me vendet që përhapin armë bërthamore, Britania hipokrite po dërgon një sinjal cinik ndaj Iranit, Arabisë Saudite dhe të tjerëve, aspiratat e të cilëve për armë bërthamore ajo pretendon t’i kundërshtojë.
Një skenar veçanërisht i frikshëm është rikthimi i mundshëm nga Britania i armëve bërthamore ajrore për herë të parë që kur Robin Cook i hoqi ato. Kjo mund të përfshijë blerjen e avionëve amerikanë F-35A dhe armatosjen e tyre me bomba B61-12 të prodhimit amerikan. Këto bomba kanë fuqi të ndryshueshme dhe mund të përdoren taktikisht, ndaj objektivave ushtarakë apo qyteteve. Ato mund të lëshohen edhe në distancë përmes dronëve pa pilot. Kjo i afron realisht përplasjet bërthamore.
Starmer po mbështetet shumë te pretendimi i rishikimit se “shtrëngimi bërthamor rus” është kërcënimi më i madh për Britaninë. Edhe nëse është e vërtetë, asnjë sasi raketash nuk do të mjaftojë nëse mungon vullneti politik për të përballuar drejtpërdrejt Vladimir Putinin, për shembull përmes dislokimit të forcave konvencionale të NATO-s për të mbrojtur Ukrainën ose përgjigje të ashpër ndaj sulmeve hibride ndaj Britanisë. Si ish-presidenti amerikan Joe Biden, edhe Starmer i jep shumë rëndësi kërcënimeve të trasha të Moskës. Por Putini e di se nëse shtyp butonin bërthamor, ai do të shpërthejë në fytyrën e tij. Ai mund të jetë shumëçka – por jo vetëvrasës.
Kjo është nyja e teorisë së ndalimit bërthamor. Sulmimi i një armiku të armatosur bërthamor do të sillte shkatërrim të sigurt për të dy palët (për këtë arsye India dhe Pakistani u tërhoqën nga lufta e plotë muajin e kaluar). Dhe kërcënimet bërthamore ndaj shteteve pa armë bërthamore janë joefektive. Siç tregon rasti i Ukrainës, ato vetëm sa i bëjnë më të guximshëm. Si armë, shantazhi bërthamor është i mbivlerësuar. Frika nga bombat bërthamore britanike nuk e ndaloi Argjentinën në 1982 që të pushtonte Ishujt Falkland. Armët bërthamore nuk e ndaluan as al-Kaidën në 2001, as Hamasin në 2023. Atëherë, pse t’i kemi fare?
Mbajtja e armëve bërthamore në nivelet aktuale, ose më të larta, nuk e bën Britaninë më të sigurt. Përdorimi i tyre do të ishte i pamoralshëm, irracional dhe katastrofik. Ato janë jashtëzakonisht të kushtueshme dhe përthithin burime që Britania – e përballur sërish këtë javë me shkurtime të dhimbshme në Thesarin Shtetëror – mund t’i përdorte më mirë për ndërtimin e spitaleve, shkollave dhe pajisjen e duhur të forcave të saj të armatosura.
Nuk është aspak e qartë se sa e pavarur është vërtet fuqia bërthamore britanike nga SHBA. A ka fjala e fundit Starmer apo Trump? Sekretësia zyrtare pengon çdo kontroll demokratik të mirëfilltë. Dhe ideja se një luftë bërthamore, sapo të thyhet tabuaja, mund të kontrollohet apo kufizohet në ndonjë mënyrë, është një biletë e shpejtë drejt asgjësimit. Shpresa e vetme për të shpëtuar nga ky makth është çarmatimi i ngadaltë, jo riarmatimi.
SDR-ja bën thirrje për një fushatë propagandistike qeveritare për të bindur popullin britanik për “domosdoshmërinë” e një arsenali bërthamor. Faleminderit, por jo. Ndërsa Rusia nxit sërish frikë nga një përplasje bërthamore, ajo që nevojitet është edukim publik për rreziqet e përhapjes së armëve. Njerëzit shqetësohen për gjithçka, nga emergjenca klimatike globale deri te kostoja e jetesës. Por ajo për të cilën duhet të shqetësohemi më shumë është kjo: çmimi universal i vdekjes.
Lufta bërthamore është kërcënimi më i menjëhershëm ndaj jetës në Tokë. Mendoni për këtë të parën. Është një rrugë e shkurtër drejt apokalipsit – tani.
*Simon Tisdall është komentator i politikës së jashtme për gazetën The Guardian.
Përgatiti për botim: L.Veizi
