Jonathan Freedland
Ky është një konflikt 30-vjeçar. Benjamin Netanyahu fliste për kërcënimin e një bombe bërthamore iraniane që në vitet 1990 dhe që atëherë nuk ka pushuar së përmenduri atë. Për dekada me radhë ai ka besuar se një Iran bërthamor do të ishte kërcënimi i vetëm ekzistencial për Izraelin dhe se forca ushtarake është mënyra e vetme e sigurt për ta parandaluar. Gjatë viteve kur Netanyahu ka qenë kryeministër, janë konsideruar dhe planifikuar disa sulme totale ndaj objekteve bërthamore iraniane. Në orët e hershme të mëngjesit të sotëm, ai sulm përfundimisht u realizua.
Netanyahu do të jetë i kënaqur me rezultatet e hershme, duke përfshirë eliminimin e komandantëve ushtarakë kyç iranianë dhe shkencëtarëve bërthamorë. Por pasojat përfundimtare mund të jenë shumë ndryshe. Me veprimet e tij, ai mund të ketë përshpejtuar rrezikun që ka frikëruar për kaq shumë kohë.
Nuk është e vështirë të kuptohet pse kryeministri izraelit veproi pikërisht tani. Motivi mbetet i njëjtë, dhe deklarata e Netanyahu gjatë natës përmendi kapitullin më të errët të historisë së hebrenjve për të theksuar se Izraeli nuk do t’i lejojë kurrë vetes të jetë i pambrojtur ndaj një “holokausti bërthamor”. Por koha e sulmit lidhej pjesërisht me faktin që regjimi iranian ndodhet në një dobësi strategjike.
Fuqia e tij rajonale ka qenë gjithmonë e mbështetur te aleatët dhe proxy-t që ka pasur, duke krijuar një “unazë zjarri” rreth armiqve izraelitë: regjimi i Assad-it në Siri, Hezbollah në Liban, Hamas në Gaza dhe Houthit në Jemen, e po ashtu milicitë pro-iraniane në Irak. Tani Assad-i është larguar dhe lideri i ri i Sirisë, i mbështetur nga Donald Trump, po drejtohet më shumë kah Uashingtoni sesa Teherani. Sa i përket tre “H”-ve, Houthit kanë arritur marrëveshje me SHBA-në; Hezbollah është pa udhëheqje dhe ende po pëson pasojat e sulmit izraelit vitin e kaluar, duke dobësuar edhe milicitë irakiane që bashkëpunonin me të; ndërsa Hamas ka pësuar shkatërrim pothuajse total të udhëheqjes dhe territorit të Gazës nga Izraeli. Në mënyrë më direkte, përgjigjja e Izraelit ndaj sulmeve iraniane me raketa dhe dronë në prill dhe tetor 2024 ka dëmtuar rëndë sistemin ajror të mbrojtjes së Iranit. Nëse momenti më i mirë për të goditur dikë është kur ai është i dobësuar, tani, sipas planifikuesve ushtarakë izraelitë, ishte momenti për të vepruar.
Për këtë moment të veçantë, një kontekst ndihmues – jo domosdoshmërisht një pretekst – u dha nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA). Të enjten, organizata kontrolluese bërthamore gjeti Iranin në shkelje të detyrimeve të tij të mos-përhapjes për herë të parë në pothuajse 20 vjet.
Dhe, si gjithmonë me Netanyahu-n, politika e brendshme luajti rol: të mërkurën ai shmangu një kërcënim ndaj koalicionit të tij, duke paralajmëruar një parti më të vogël dhe të pakënaqur se kërcënimi iranian bënte që tani të mos ishte koha për shpërbërje qeverie dhe zgjedhje të parakohshme.
Ajo që mund të ketë pasur peshë të veçantë në llogaritjet e Netanyahu-t ishte takimi i parashikuar për të dielën në Oman midis dërguarit personal të Trump, Steve Witkoff, dhe homologut të tij iranian, takimi i tyre i gjashtë. A frikësohej kryeministri izraelit nga një përparim në bisedimet që mund të sillte një marrëveshje të ngjashme me atë të Obamës një dekadë më parë, një marrëveshje që do t’i lejonte Iranit të vazhdonte pasurimin e uraniumit në mënyrë të pranueshme për SHBA-në, por të papranueshme për Izraelin? Netanyahu arriti ta bindë Trumpin në 2018 që të tërhiqej nga marrëveshja e Obamës, ndihmuar edhe nga fakti se Trump i pëlqen të shkatërrojë trashëgiminë e paraardhësve të tij. Por një marrëveshje e rigjallëruar me firmën e Trump? Kjo duhej parandaluar me çdo kusht.
Në këtë këndvështrim, Netanyahu sapo ka sfiduar vullnetin e mbështetësit të tij më të madh, SHBA-në, dhe e ka bërë këtë në mënyrë të hapur. Për këtë flet edhe deklarata e sekretarit amerikan të shtetit, Marco Rubio, se veprimi i Izraelit ishte “unilateral” dhe “Ne nuk jemi të përfshirë në sulmet kundër Iranit.” Kjo i përshtatet edhe fjalëve të Trump pak orë para sulmit izraelit: “Do doja të shmangja një konflikt,” tha presidenti, duke sqaruar se SHBA dhe Irani ishin “mjaft afër” për të bërë një marrëveshje. “Sa kohë që mendoj se ka një marrëveshje, nuk dua që [izraelitët] të ndërhyjnë sepse mendoj se do ta prishnin.”
Megjithatë, shihni çfarë tha më pas Trump: “Ndoshta do ta ndihmonte, në fakt,” tha ai, duke aluduar se një sulm izraelit mund t’i përqendronte iranianët në bisedime, duke i shtyrë drejt një ‘po’-je në vend të një ‘jo’-je. Dhe shikoni reagimin e Trump ndaj sulmit pasi ai nisi:
“Po mendoj se ka qenë i shkëlqyer,” i tha ABC News të premten në mëngjes. “U dhatë [iranianëve] një shans dhe ata nuk e morën. U goditën fort, shumë fort … Dhe do të ketë edhe më shumë.”
Ndoshta kjo është vetëm paraqitje, Trump preferon të ruajë fytyrën – dhe të marrë meritat – sesa të pranojë që Izraeli sfidoi dëshirat e tij. Por ne dimë si flet Trump kur ndjen se është munguar respekti ndaj tij. Dhe deri tani nuk ka asnjë shenjë të tillë. Në kombinim me premtimin e Trump për të mbrojtur Izraelin nga hakmarrja iraniane, kjo shton mundësinë që bisedimet në Oman të kenë qenë një lojë e dakorduar paraprakisht për të mashtruar Teheranin, që SHBA nuk është thjesht një vëzhgues i këtij konflikti dhe që mund të përfshihet më shumë në të.
Kjo na çon te pyetja më e rëndësishme sesa motivi apo koha e këtij sulmi izraelit: a është i mençur? Disa do të shohin rajonin dhe do të mendojnë se Izraeli ka gabuar në llogaritje, se disa nga shtetet arabe që fshehurazi e ndihmuan kundër Iranit vitin e kaluar tani do të jenë më të kujdesshëm. Por kjo mund të jetë një gabim, duke ngatërruar zemërimin publik me kënaqësinë private. Siç thotë korrespondenti i Economist për Lindjen e Mesme, “shumë njerëz në Lindjen e Mesme janë të lumtur që Irani po goditet … Libanezë, Sirianë, Yemenitë që kanë vuajtur për vite nga republika islame janë të kënaqur ta shohin të gjakosur.”
Të tjerë do të vërejnë se sulmi mund të ketë qenë spektakolar, sidomos në eliminimin e disa individëve kyç, por që nëse qëllimi përfundimtar është parandalimi i bombës iraniane, ai prapë do të dështojë. IAEA ka konfirmuar se objekti i Natanz-it u godit, por analistët shpjegojnë se pjesa operative e asaj godine është aq thellë nëntokë, sa është jashtë rrezes së armëve konvencionale izraelite. E njëjta gjë vlen për objektin në Fordow, i fshehur brenda një mali. Do duheshin bomba “shpërthyese bunkerash” nga SHBA-ja për t’i goditur ato, dhe edhe ato ndoshta nuk do të ishin mjaft.
Por ka edhe një arsye më pak konkrete pse Operacioni “Luani në Ngritje” mund të jetë në fund i kotë. Sigurisht që hardlinerat iraniane tani do të jenë më të vendosur, jo më pak, për të siguruar armë bërthamore. Ata do të kenë nxjerrë mësimin që mund të quhet “mësimi i Koresë së Veriut”. Pas luftës në Irak, Libia hoqi dorë nga programi bërthamor. Pak vite më vonë, diktatori libian, Muammar Gaddafi, u vra. Ukraina gjithashtu hoqi dorë nga armët bërthamore, dhe më pas u pushtua nga fqinjët. Ndërkaq, dinastia diktatoriale në Phenjan bëri të kundërtën: mbajti armët bërthamore dhe askush nuk i ka prekur kurrë.
Kjo logjikë është e zymtë por bindëse dhe duket se po forcohet në Teheran. Shihni deklaratën e sotme të qeverisë iraniane se “Bota tani e kupton më mirë insistimin e Iranit për të drejtën e pasurimit, teknologjisë bërthamore dhe fuqisë së raketave.” Kjo tingëllon si një sfidë e dyfishtë.
Edhe nëse iranianët pengohen, mësimi nuk do t’i shpëtojë fqinjët. Arabia Saudite dhe Turqia nuk do të duan të vendosen në shënjestër nga Izraeli duke ndjekur një program bërthamor, por as nuk do të duan të jenë si Libia apo Ukraina. Përkundër rreziqeve, ata mund të konkludojnë se më mirë të jenë si Koreja e Veriut. Një armë bërthamore do të bëhet edhe më e dëshirueshme. Dhe një rajon që tashmë është më i paqëndrueshmi në botë do të bëhet edhe më i rrezikshëm.
Pra, po, Netanyahu mund të presë me gëzim të luftojë zgjedhjet e ardhshme izraelite si njeriu që e përmbysi armiqin kryesor të Izraelit. Kjo do të ketë jehonë pozitive. Por me këtë veprim ai mund të ketë afruar një hap më pranë ëndrrës së tmerrshme të një Lindjeje të Mesme bërthamore. Kjo është një rrezik për vendin e tij – dhe për botën.
*Jonathan Freedland është kolumnist në The Guardian/ Përgatiti për botim: L,Veizi
