Pesë tunele të gërmuara në një grup malesh, një strukturë e madhe mbështetëse dhe një perimetër i gjerë sigurie: Kjo është gjithçka që mund të shihet nga impianti misterioz Fordow i pasurimit të uraniumit të Iranit.
Kompleksi i fshehtë, i ndërtuar afër qytetit të shenjtë të Qom ka nxitur spekulime për natyrën dhe madhësinë e tij të vërtetë që kur u bë publik për herë të parë në 2009.
Një pjesë e asaj që dihet për të vjen nga një grumbull dokumentesh iraniane të vjedhura vite më parë nga inteligjenca izraelite.
Sallat e tij kryesore janë rreth 80 deri në 90 metra nën tokë, të sigurta nga çdo bombë ajrore që dihet se zotërohet nga Izraeli, duke e bërë shkatërrimin e objektit nga ajri një detyrë pothuajse të pamundur.
Ndërsa udhëheqja e Iranit lëkundet nga një seri sulmesh shkatërruese izraelite, disa analistë thonë se në Fordow Irani mund të nxitojë të shndërrojë rezervat e uraniumit të pasuruar në një bombë bërthamore.
Izraeli ka shënjestruar objektin ditët e fundit, por, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA), deri më tani ai ose nuk ka qenë i gatshëm, ose nuk ka qenë në gjendje ta dëmtojë atë. Teherani ka pohuar prej kohësh se objektivat e programit të tij bërthamor janë paqësore, por Fordow ka qenë në qendër të shqetësimit për ambiciet e Iranit.
“Madhësia dhe konfigurimi i këtij objekti nuk është në përputhje me një program paqësor”, tha presidenti i atëhershëm amerikan Barack Obama në vitin 2009 ndërsa ai, së bashku me presidentin e atëhershëm francez Nicolas Sarkozy dhe kryeministrin britanik Gordon Brown zbuluan ekzistencën e Fordow.
Teherani i kundërshtoi akuzat, por dënimi edhe nga aleati Rusi dhe shqetësimet nga Kina e lanë atë me pak hapësirë për të manovruar.
Ndërtimi nisi në fillim të viteve 2000
SHBA dhe aleatët e saj nuk kanë dhënë shumë detaje se kur filloi ndërtimi i Fordow, por imazhet historike satelitore tregojnë punën në vend që në vitin 2004, me fotografi që zbulojnë dy struktura të bardha katrore ku ndodhen hyrjet e tunelit sot. IAEA thotë se ka imazhe shtesë që tregojnë ndërtimin që në vitin 2002.
“Fordow është në fakt një projekt që filloi gjatë asaj që ne e quajmë programi i armëve bërthamore të përplasjes së fillimit të viteve 2000,” tha David Albright, kreu i Institutit për Shkencë dhe Siguri Ndërkombëtare (ISIS) me bazë në Uashington, DC, një institucion jopartiak i dedikuar për të ndaluar përhapjen e armëve bërthamore. Në vitin 2009, një strukturë e madhe mbështetëse e jashtme ishte ndërtuar tashmë plotësisht dhe gërmimet po vazhdonin për atë që ekspertët besojnë se është një bosht ventilimi, thelbësor për të lejuar qarkullimin e ajrit në objekt. Ai bosht më vonë u fsheh dhe u kamuflua, tregojnë imazhet më të fundit.
Teherani shpjegoi për IAEA në një letër të datës tetor 2009 se vendimi për të ndërtuar objektin nën tokë ishte rezultat i “kërcënimeve të sulmeve ushtarake kundër Iranit”, duke shtuar se Fordow do të shërbente si një kontingjencë për uzinën aty pranë Natanz, e cila, pretendoi ajo, “ishte ndër objektivat e kërcënuara me sulme ushtarake”. Irani i tha IAEA se objekti mund të strehojë deri në 3,000 centrifuga.
Marrëveshja bërthamore dhe akuzat izraelite
Rreziqet e paraqitura nga Fordow u zbutën kryesisht si rezultat i Planit të Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit (JCPOA), i ashtuquajturi “marrëveshja bërthamore e Iranit”, që kërkonte që Irani të hiqte dy të tretat e centrifugave brenda objektit, së bashku me të gjithë materialin bërthamor, pasi objekti u ndalua nga çdo punë e tillë. Ky proces u përmbys ngadalë kur presidenti amerikan Donald Trump u tërhoq nga marrëveshja në 2018.
Detaje të mëtejshme rreth objektit u bënë publike nga kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu në vitin 2018, pasi shërbimet e inteligjencës së vendit të tij sekuestruan më shumë se 55,000 dokumente nga ajo që Izraeli tha se ishte “arkivi atomik” i Iranit.
Ndër dokumentet ishin plane të detajuara të Fordow dhe informacione mbi objektivat e tij: Të prodhojë uranium të shkallës së armëve, si pjesë e programit të armëve bërthamore të Iranit, për të paktën një ose dy armë bërthamore në vit.
Në atë kohë, zëvendësministri i atëhershëm i Jashtëm iranian Abbas Araghchi i quajti zbulimet dhe komentet e Netanyahut “fëminore” dhe “qesharake”. Sekretari amerikan i atëhershëm i Shtetit Mike Pompeo tha se SHBA kishte dijeni për materialin dhe besonte se dokumentet ishin autentike./kb
