Në verën e vitit 1950, ndërsa bota ndahej në dy kampe armiqësore dhe çdo fjalë e thënë në heshtje kishte peshën e një lufte të padukshme, dy burra me uniformë dhe sekret në mendje u zhdukën pa gjurmë nga Shtetet e Bashkuara. William Martin dhe Bernon Mitchell, kriptografë të trajnuar në mënyrë të specializuar dhe pjesë e brendësisë më të errët të sistemit të inteligjencës amerikane, u nisën për një udhëtim rutinë pushimesh drejt Meksikës. Por kjo nuk ishte një arratisje për relaks – ishte një ikje drejt Lindjes, një kapërcim i vijës së padukshme që ndante botën në ne dhe ata.
Të dy punonin për Agjencinë e Sigurisë Kombëtare (NSA), një institucion që në atë kohë njihej pak publikisht, por mbante në dorë çelësat e fshehtësive më të mëdha të Amerikës – përfshirë dekriptimin e komunikimeve ushtarake dhe diplomatike nga e gjithë bota. Si pjesë e një njësie ultra-sekrete të monitorimit elektronik, Martin dhe Mitchell kishin akses në materiale të ndjeshme që përfshinin jo vetëm teknikat e përgjimit dhe dekodimit të armikut, por edhe informacion mbi vetë aleatët perëndimorë.
Pas mbërritjes në Meksikë, ata u zhdukën. Udhëtimi i tyre i supozuar si “turistik” u kthye në një çarje në zemrën e sigurisë kombëtare amerikane. Disa muaj më vonë, ata u shfaqën në Moskë, ku dhanë një konferencë shtypi të orkestruar nga sovjetikët, duke kritikuar politikën amerikane të përgjimeve dhe duke pretenduar se kishin dezertuar për arsye morale. Në të vërtetë, veprimi i tyre u perceptua në Uashington si një tradhti e pastër, një thikë në shpinë në mes të betejës më të heshtur dhe më të rrezikshme të epokës moderne: Luftës së Ftohtë.
Dezertimi i tyre shënoi një nga goditjet më të mëdha ndaj NSA-së në vitet e saj të para. Pati frikë se ata kishin zbuluar metoda të përgjimeve, kodifikimeve dhe plane operacionale që mund të kompromentonin rrjetet e tërë të inteligjencës perëndimore. Paniku i brendshëm çoi në një rishikim drastik të protokolleve të sigurisë, duke shtrënguar kontrollet për besnikërinë e punonjësve të agjencive të inteligjencës.
Për Bashkimin Sovjetik, Martin dhe Mitchell ishin trofe të propagandës – dy amerikanë që flisnin me fjalët e armikut, që konfirmonin narrativën sovjetike për “shtypjen perëndimore” dhe “imperializmin e CIA-s”. Por edhe për rusët, ata ishin një burim shqetësimi – njerëz që kishin dezertuar një herë, e mund të dezertonin sërish.
Në vitet që pasuan, Martin dhe Mitchell jetuan në Bashkimin Sovjetik, të zhdukur nga radari publik. Thuhet se jetët e tyre atje ishin të vetmuara, nën mbikëqyrje të rreptë, të padëshiruar nga amerikanët, të dyshuar nga sovjetikët, dhe të harruar nga të gjithë.
Dezertimi i Martin dhe Mitchell, më shumë sesa një akt personal, ishte një kërcitje e thellë në themelet e besimit të brendshëm të një sistemi. Ishte një sinjal alarmi në një kohë kur çdo gjest, çdo heshtje dhe çdo zë mund të përcaktonte fatin e një bote në prag përplasjeje. Dhe, ndonëse emrat e tyre janë fshirë nga manualet e historisë së përditshme, jehona e vendimit të tyre ende endet në hijet e zyrave ku shkruhen dhe lexohen sekretet më të mëdha të botës.
Nëse dëshiron, mund ta shtjelloj këtë ngjarje edhe nga këndvështrimi i propagandës së kohës ose të shtoj profilet psikologjike të dy protagonistëve, bazuar në të dhënat e publikuara.
Përgatiti: L.Veizi