Për t’u çliruar nga sundimtarët tanë teknofeudalë, duhet të mendojmë si Karl Marksi. Korporatat duan të plaçkisin edhe trurin tonë, por ne mund ta rimarrim kontrollin.
Yanis Varoufakis*
Një vajzë e re që takova së fundmi më tha se ajo nuk tërbohej aq nga ekzistenca e së keqes së kulluar, sa nga fakti që njerëzit apo institucionet që kishin kapacitetin për të bërë mirë, në vend të kësaj shkaktonin dëm ndaj njerëzimit. Mendimi i saj më solli në mendje Karl Marks-in, sepse pikërisht kjo ishte dhe zemra e polemikës së tij me kapitalizmin – jo vetëm se ishte shfrytëzues, por sepse na çnjerëzonte dhe na largonte nga vetja, pavarësisht progresit që sillte.
Sistemet e mëparshme shoqërore mund të kenë qenë më shtypëse apo më të padrejta se kapitalizmi. Por vetëm nën kapitalizëm, njerëzit janë ndjerë kaq të huaj ndaj prodhimeve të veta, ndaj mjedisit të tyre, ndaj vetë punës së tyre, kaq të zhveshur nga çdo kontroll mbi atë që mendojnë apo bëjnë. Kapitalizmi – veçanërisht që kur ka hyrë në fazën e tij teknofeudale – na ka shndërruar në versione moderne të Kalibanit apo Shajlokut: njësi të izoluara në një arkipelag vetmish, ku cilësia e jetës bie teksa rritet bollëku i pajisjeve teknologjike që prodhon makineria e re. Këtë javë, së bashku me politikanë, shkrimtarë e mendimtarë të tjerë, do të flas në festivalin “Marksizmi 2025” në Londër. Një nga pyetjet që më preokupojnë është se si të rinjtë sot ndjejnë në mënyrë shumë të qartë këtë largim që përshkroi Marksi. Por reagimi ndaj emigrantëve, politikat e identitetit dhe shtrembërimi algoritmik i zërave të tyre i paralizon. Këtu, Marksi mund të rikthehet, për t’u ofruar këshilla për kapërcimin e kësaj paralize – këshilla të vyera që koha i ka mbuluar me pluhur.
Merrni si shembull argumentin se pakicat që jetojnë në Perëndim duhet të asimilohen, ndryshe rrezikojmë të bëhemi një “shoqëri të huajsh për njëri-tjetrin”. Kur Marksi ishte 25 vjeç, lexoi një libër të Otto Bauerit, të cilin e respektonte, ku argumentohej se çifutët gjermanë duhet të hiqnin dorë nga judaizmi për të merituar qytetarinë.
Marksi u zemërua thellësisht. Edhe pse nuk ishte fetar, madje ishte kritik i fortë i çdo feje, ai rrëzoi plot pasion tezën e Bauerit:
“A jep vallë qëndrimi i emancipimit politik të drejtën që të kërkosh nga çifuti të heqë dorë nga judaizmi, e nga njeriu të braktisë fenë? … Ashtu si shteti evangelizon kur merr një qëndrim të krishterë ndaj çifutëve, po ashtu edhe çifuti vepron politikisht kur, ndonëse është çifut, kërkon të drejta qytetare.”
Mesazhi i Marksit këtu është i qartë: ne duhet të mbështesim lirinë fetare të çifutëve, myslimanëve, të krishterëve, etj., por nuk duhet të pranojmë që një shtet klasor të sillet sikur përfaqëson interesin e përgjithshëm. Po, pakicat fetare dhe etnike duhet të emancipohen menjëherë. Po, gratë, personat me ngjyrë dhe komuniteti LGBTQ+ duhet të gëzojnë barazi përpara çdo revolucioni socialist. Por liria kërkon shumë më tepër sesa thjesht barazi formale.
Kur kalojmë te çështja e emigrantëve që “ulin pagat e punëtorëve vendas”, një tjetër fushë e minuar për të rinjtë sot, Marksi u ofron një dritare të qartë për të parë problemin. Në një letër të vitit 1870 që i dërgoi dy bashkëpunëtorëve në New York, ai pranon se punëdhënësit në SHBA e Angli përdornin me vetëdije punëtorët irlandezë si fuqi punëtore të lirë, duke i përplasur kundër vendasve dhe duke dobësuar solidaritetin klasor.
Por, sipas Marksit, ishte vetëvrasëse që sindikatat të sulmonin emigrantët dhe të pranonin narrativa ksenofobe. Zgjidhja nuk ishte t’i përzësh emigrantët, por t’i organizosh ata. Nëse problemi qëndron te dobësia e sindikatave apo te masat shtrënguese, zgjidhja nuk është kërkimi i fajtorëve mes më të pambrojturve.
Duke folur për sindikatat, Marksi u kishte edhe atyre një këshillë të çmuar. Po, është e rëndësishme të luftosh për rritje pagash, për të kufizuar shfrytëzimin. Por të mos mashtrohemi nga fantazia e “pagës së drejtë”. E vetmja mënyrë për ta bërë punën vërtet të drejtë është të shkallmojmë një sistem të çmendur, i cili ndanon ashpër ata që punojnë por nuk zotërojnë, nga ata që zotërojnë por nuk punojnë.
Në fjalët e tij: “Sindikatat funksionojnë mirë si qendra rezistence ndaj agresionit të kapitalit. [Por] ato në përgjithësi dështojnë sepse kufizohen vetëm në një luftë guerile ndaj pasojave të sistemit ekzistues, pa tentuar edhe ta ndryshojnë atë.”
Në çfarë të ndryshohet? Në një strukturë të re korporative, ku zbatohet parimi: një punonjës – një aksion – një votë. Kjo është një platformë që mund të frymëzojë vërtet të rinjtë, që duan liri jo vetëm nga shteti, por edhe nga korporatat që ndjekin vetëm fitimin, apo nga pronarë të padukshëm që as nuk e dinë se zotërojnë kompaninë ku këta punojnë.
Së fundi, Marksi është më aktual se kurrë kur përpiqemi të kuptojmë botën teknofeudale në të cilën na kanë mbërthyer gjigantët e teknologjisë, bashkë me financën e madhe dhe shtetet tona. Për të kuptuar pse kjo është më keq se kapitalizmi mbikëqyrës, duhet të mendojmë si Marks për telefonat tanë, për tabletat, për rrjetet nervore artificiale. Duhet t’i shohim si mutacione të kapitalit – si “kapital në re” – që nuk shfrytëzon më vetëm punën tonë, por direkt vetëdijen tonë.
Vetëm përmes lentes së Marksit mund ta kuptojmë këtë realitet: se për të qenë vërtet pronarë të mendjes sonë, duhet të bëhemi bashkëpronarë të “kapitalit në re”.
*Yanis Varoufakis është lideri i MeRA25, ish-ministër i Financave të Greqisë dhe autor i librit “Teknofeudalizmi: Çfarë vrau kapitalizmin”.
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti: L.Veizi
