Përgatiti: Leonard Veizi
Mbi rrëzë të shkretëtirës, nën flakët e një dielli verbues që i ngjante më shumë mallkimit sesa bekimit, 15.000 burra – kalorës, fshatarë, predikues dhe endacakë – marshuan në heshtje përreth mureve të Jeruzalemit. Ishte një procesion që ngjante më shumë me një akt pendese sesa me një fushatë ushtarake. Me krahët e shtrirë si në lutje, këmbët e tyre të pluhurosura rrihnin gurët e shtegut rreth qytetit të shenjtë. Nga lart, mbrojtësit myslimanë i vështronin me dyshim, me habi, ndoshta edhe me frikë: një turmë që lutej… por që kishte ardhur të vriste.
Kryqëzata
E glorifikuar nga njëra anë dhe e anatemuar nga tjetra, ngjarja e korrikut të vitit 1099 mbetet një pikë kthese monumentale në historinë botërore, me jehonë të fortë edhe në ditët e sotme. Ajo mishëron paradoksin thelbësor të Kryqëzatave: një ndërmarrje e nisur në emër të fesë dhe shpëtimit shpirtëror, por e shndërruar në një nga aktet më brutale të dhunës masive në historinë njerëzore.
Pelegrinazhi
Kjo ishte kulmi i Kryqëzatës së Parë, por rruga drejt këtij çasti kishte nisur tri vjet më parë, në vitin 1096. Nën thirrjen e zjarrtë të Papës Urbani II në Këshillin e Klermontit, mijëra njerëz nga Franca, Gjermania e Italia, nga princër fisnikë deri te bujkrobërit e thjeshtë, u nisën drejt Tokës së Shenjtë. Misioni i deklaruar ishte “çlirimi i varrit të Krishtit” nga duart e myslimanëve – një pelegrinazh i shenjtë që premtonte faljen e mëkateve dhe shpëtim të përjetshëm. Megjithatë, ky motiv fisnik u përzje shpejt me lakmi për pasuri, etje të verbër për gjak dhe ambicie për pushtet. Kjo përzierje shpirtërore dhe materiale do ta shndërronte pelegrinazhin në një akt egërsie të pakufishme.
Marshimi i përgjakshëm
Perandori bizantin Alek Komnenos, që fillimisht kishte kërkuar ndihmë për të sprapsur turqit selxhukë në Anadoll, nuk kishte përfytyruar se çfarë “përbindshi” kishte thirrur. Pasi u grumbulluan në Kostandinopojë, kryqtarët vazhduan marshimin e tyre drejt jugut. Ky nuk ishte thjesht një udhëtim ushtarak; ishte një marshim i përgjakshëm dhe i pashpirt, që solli shkatërrim jo vetëm ndaj armiqve të deklaruar, por edhe ndër qytetet e krishtera që u gjetën në rrugën e tyre. Grabitjet, vrasjet dhe shkatërrimet e këtyre komuniteteve të krishtera lindore theksuan ndarjet e thella brenda vetë botës së krishterë dhe dëshmuan se zelli i kryqtarëve ishte shpesh i pakontrollueshëm dhe autodestruktiv.
Rrethimi dhe masakra
Kur mbërritën më në fund në Jeruzalem, qyteti ndodhej prej më shumë se 400 vjetësh nën sundim islam, me një bashkëjetesë relative mes feve. Myslimanë, të krishterë dhe hebrenj kishin ndërtuar njëfarë ekuilibri. Por kjo tolerancë nuk kishte vlerë për kryqtarët. Në korrik 1099, pas një rrethimi brutal dhe të sfilitshëm, ata hynë në qytet. Ajo që pasoi ishte një masakër e tmerrshme: ata vranë kë të gjenin përpara – myslimanë, hebrenj, madje edhe të krishterë lindorë që nuk njihnin autoritetin e Romës apo që perceptoheshin si të huaj.
Qyteti u kthye në një liqen gjaku. Sipas disa kronikave të kohës, pamjet ishin aq të tmerrshme sa ushtarët ecën “me gjakun deri në gju”. Kjo nuk ishte thjesht një fitore ushtarake; ishte një triumf i përgjakshëm që, në sytë e kryqtarëve, përfaqësonte vullnetin e Zotit. Por për të tjerët, dhe për historinë, do të mbetej si një nga aktet më të tmerrshme të dhunës në emër të fesë, një dëshmi e zymtë e fanatizmit dhe dehumanizimit që mund të shkaktohet nga zelli i verbër.
Precedenti i dhunshëm
Pas marrjes së Jeruzalemit, kryqtarët shkelën premtimin e tyre ndaj Perandorisë Bizantine për t’ia kthyer territorin. Ata shpallën Mbretërinë Latine të Jeruzalemit, një entitet i ri europian i ngulitur në zemër të Lindjes. Kjo shënoi jo vetëm një konflikt të ri me Bizantin, por edhe një precedent të rrezikshëm për tetë kryqëzata të tjera në shekujt që pasuan, duke shndërruar Mesdheun Lindor në një fushë betejash të vazhdueshme mes Lindjes dhe Perëndimit. Krijimi i këtyre shteteve kryqtare, të njohura si Outremer (toka përtej detit), ishte një përpjekje për të eksportuar sistemin feudal evropian në Lindje, duke lënë pas një trashëgimi të hidhur të mosbesimit dhe konfliktit.
Rilidhja e papritur
Megjithatë, përtej gjakderdhjes dhe shkatërrimit, Kryqëzata e Parë, në mënyrë të papritur, hapi një portë të re. Ajo rivendosi tregtinë dhe kontaktet mes Lindjes dhe Perëndimit, të cilat kishin mbetur pothuajse të ngrira që nga rënia e Perandorisë Romake të Perëndimit në shekullin V. Ishte një akt i dhunshëm që, pa dashje, do të rilidhte dy botë. Përmes këtyre kontakteve, Europa perëndimore filloi të rikuperonte njohuri shkencore, filozofike dhe artistike që ishin ruajtur dhe zhvilluar në botën islame dhe bizantine. Kjo shënoi fillimin e një epoke të re në historinë e Europës, duke kontribuar në ringjalljen ekonomike dhe kulturore që do të kulminonte me Rilindjen.
Jeruzalemi u mor. Por çmimi ishte shpirti i njerëzimit, një kujtesë e zymtë e rrezikut të fanatizmit dhe kostoja e vërtetë e dhunës në emër të besimit.
