Më 9 korrik 1955, në një moment të tensionuar të Luftës së Ftohtë, u publikua Manifesti Russell–Einstein, një dokument historik që paralajmëronte njerëzimin për rrezikun ekzistencial të armëve bërthamore dhe bënte thirrje për zgjidhje paqësore të konflikteve ndërkombëtare.
Konteksti
Në vijim të garës bërthamore midis Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Sovjetik, dhe pas bombardimeve të Hiroshimës e Nagasakit, u krijua një ndjenjë e përhapur frike se një luftë e ardhshme mund të çonte në shkatërrimin total të qytetërimit njerëzor. Shkencëtarë dhe mendimtarë të mëdhenj, të ndërgjegjshëm për pasojat e teknologjisë që vetë kishin ndihmuar të krijonin, ndjenë një përgjegjësi morale për të reaguar.
Nisma dhe përmbajtja
Manifesti u inicua nga filozofi britanik Bertrand Russell, i njohur për angazhimin e tij për paqen dhe arsyen, dhe ishte një nga aktet e fundit publike të Albert Einstein-it, i cili e kishte nënshkruar dokumentin vetëm disa ditë para vdekjes së tij, në prill 1955.
Mesazhi thelbësor i manifestit ishte:
“Të kujtojmë përbashkësinë tonë njerëzore dhe të harrojmë grindjet mes shteteve; nëse nuk jemi në gjendje ta bëjmë këtë, do të vdesim të gjithë.”
Dokumenti bënte thirrje për:
Zvogëlim të arsenalit bërthamor dhe kontroll ndërkombëtar të teknologjisë.
Zgjidhje të konflikteve përmes dialogut, jo luftës.
Përgjegjësi etike të shkencëtarëve në ndërtimin e botës së ardhshme.
Nënshkruesit
Përveç Russell dhe Einstein, dokumenti u nënshkrua nga 10 figura të tjera të shquara shkencore, përfshirë laureatë të Çmimit Nobel si Max Born, Frédéric Joliot-Curie, dhe Hideki Yukawa. Ata përfaqësonin jo vetëm shkencën, por një ndërgjegje globale që po lindte për herë të parë në një botë të ndarë ideologjikisht.
Pasojat dhe trashëgimia
Manifesti çoi në konferencën e parë të Pugwash-it në vitin 1957 – një takim ndërkombëtar i shkencëtarëve për çarmatimin bërthamor dhe paqen globale, që më vonë do të fitonte Çmimin Nobel për Paqe në vitin 1995.
Dokumenti shënon fillimin e aktivizmit shkencor për paqe, duke shtruar një pyetje thelbësore që mbetet ende aktuale:
A do ta lejojë njerëzimi vetveten të zhduket për shkak të mosmarrëveshjeve politike?
Manifesti Russell–Einstein nuk ishte thjesht një paralajmërim, por një thirrje morale për përgjegjësi në një epokë të teknologjisë shkatërruese — një thirrje që ende rezonon në debatin për armët bërthamore dhe sigurinë globale sot.
Përgatiti: L.Veizi
