11 korrik 1920
Më 11 korrik 1920, në krahinën e diskutueshme të Prusisë Lindore, u zhvillua një referendum i organizuar nga Lidhja e Kombeve, me qëllim përcaktimin e sovranitetit të rajonit pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore dhe nën frymën e Traktatit të Versajës. Pyetja që iu paraqit banorëve ishte nëse dëshironin të mbeteshin pjesë e Gjermanisë apo të bashkoheshin me Poloninë e pavarur, e cila ishte sapo ringjallur si shtet pas më shumë se një shekulli ndarjesh mes fuqive të mëdha.
Rezultati i referendumit
Referendumi u zhvillua kryesisht në dy rajone të Prusisë Lindore: në Allenstein (Olsztyn) dhe në Marienwerder (Kwidzyn). Me mbi 95% të votave në favor të Gjermanisë, rezultati ishte një fitore dërrmuese për palën gjermane. Megjithatë, fushata që çoi në këtë rezultat ishte e shoqëruar nga presion i madh politik, propagandë intensive dhe kërcënime të hapura ndaj elementëve pro-polake.
Fushata e frikës dhe dhuna pas votimit
Pas përfundimit të referendumit, situata në terren u përshkallëzua. Turma gjermanësh nacionalistë – të mbështetur shpesh nga ish-ushtarë dhe grupe paramilitare – nisën një fushatë dhune, përndjekjeje dhe spastrimi etnik ndaj banorëve me identitet ose simpati polake. Objektiv i këtyre sulmeve u bënë priftërinj katolikë, intelektualë, mësues dhe politikanë lokalë polakë, të cilët u etiketuan si “tradhëtarë” apo “agjentë të Varshavës”.
Shumë prej tyre u dëbuan me forcë nga shtëpitë e tyre, u rrahën publikisht, ndërsa pronat dhe shkollat polake u vandalizuan ose u mbyllën. Kjo valë dhune shërbeu për të frikësuar edhe më tej çdo përpjekje të organizimit të komunitetit polak në ato territore.
Reagimi ndërkombëtar
Megjithëse zyrtarisht Lidhja e Kombeve ishte garantuese e procesit, mbikëqyrja ndërkombëtare ishte e kufizuar dhe jo gjithmonë efektive. Autoritetet gjermane toleruan, në disa raste edhe mbështetën në heshtje, aktet e dhunës, ndërsa Polonia – e angazhuar në atë moment në luftë kundër Bashkimit Sovjetik – nuk kishte kapacitet për të ndërhyrë në mbrojtje të popullsisë së saj në Prusinë Lindore.
Pasojat historike
Referendumi i 1920-s dhe dhuna që pasoi, vulosi për një kohë të gjatë kufijtë mes Polonisë dhe Gjermanisë, duke lënë plagë të thella në marrëdhëniet ndëretnike. Ai dëshmoi gjithashtu se edhe mekanizmat ndërkombëtarë të kohës, si Lidhja e Kombeve, ishin të papërgatitur për të menaxhuar realisht çështje të ndërlikuara kombëtare dhe të drejta të minoriteteve.
Kjo ngjarje është një pararendëse domethënëse e tensioneve që do të shpërthenin sërish në këtë rajon gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur politika e “gjermanizimit” dhe spastrimit etnik do të merrte përmasa shumë më tragjike.
Përgatiti: L.Veizi
