A është e vërtetë që ditët po bëhen më të gjata? Si ishte niveli i detit miliona vjet më parë? A e dinit se Toka po bëhet më e trashë? Çfarë do të na ndodhë kur Dielli të bjerë në kolaps? Dhe sa hëna rrotullohen rreth nesh? 10 faktet më të habitshme rreth planetit tonë.
1 – Po, Toka nuk është në formë sferike të përkryer. Ashtu si disa nga banorët e saj, ajo shfaq një lloj varjeje të lehtë rreth belit. Ndërsa diametri i Tokës nga Poli i Veriut në atë të Jugut është 12,714 kilometra, diametri i saj përgjatë ekuatorit është 12,756 kilometra: afërsisht 42 kilometra më shumë, i shkaktuar nga rrotullimi i planetit tonë rreth boshtit të tij. Diferenca, e barabartë me 0.3% të diametrit të Tokës, është shumë e vogël për t’u dalluar kur shikohen fotot e Tokës nga hapësira.
Por ka më shumë. Studimet e fundit kanë treguar se planeti ynë po shton në peshë me 7 milimetra çdo 10 vjet, ndoshta për shkak të shkrirjes së masave të mëdha të akullit në Groenlandë dhe Antarktidë, të cilat, të transformuara në ujë, po shtyhen pikërisht drejt ekuatorit.
2 – Kur Toka u formua 4.6 miliardë vjet më parë, një ditë në Tokë zgjati rreth gjashtë orë. Si do të kishte qenë të mblidhnim të gjitha angazhimet tona në një ditë kaq të shkurtër? Për fat të mirë, 620 milionë vjet më parë, ditët ishin zgjatur tashmë në 21.9 orë. Dhe kjo nuk ka mbaruar ende. Sipas ekspertëve, dita mesatare 24-orëshe në Tokë po zgjatet me rreth 1.7 milisekonda çdo 100 vjet, për shkak të fërkimit baticor të shkaktuar nga tërheqja gravitacionale e Hënës, e cila ngadalëson – megjithëse në mënyrë të padukshme – rrotullimin e Tokës. Sa shumë e doni Tokën? Testoni dashurinë tuaj me një kuiz!
3 – Marrëdhënia midis pllakave tektonike të Tokës është e njohur për tensionin e saj. Ndërsa të gjithë jemi të njohur me Pangean, një masë e vetme e madhe tokësore, fragmentimi i së cilës, duke i dhënë jetë kontinenteve aktuale, filloi 180 milionë vjet më parë, jo të gjithë e dinë se formimi i superkontinenteve është ciklik.
Studimet e fundit sugjerojnë se ato formohen dhe shpërbëhen çdo 250 milionë vjet. Shkurt, e ardhmja mund të mbajë formimin e një superkontinenti të ri. Një hipotezë është e ashtuquajtura Pangea Ultima: një hapësirë e vetme toke që do të shohë Afrikën të bashkuar me Amerikën e Veriut dhe zhdukjen e Oqeanit Atlantik.
4 – Midis 800 dhe 600 milionë vjet më parë, një sërë ndryshimesh të mëdha klimatike shkaktuan epokën më të rëndësishme të akullnajave të miliarda viteve të fundit. Sipas disa teorive – por tema është debatuar – detet ngrinë deri në ekuator gjatë asaj periudhe, duke e shndërruar Tokën në një “top dëbore” gjigant. Meqenëse pjesa më e madhe e dritës së diellit reflektohej, temperatura në Tokë duhet të ketë qenë rreth -50°C. Për fat të mirë, planeti ishte i populluar vetëm nga mikroorganizma në atë kohë.
5 – Vendi më i thatë në Tokë, Shkretëtira Atakama në Kili, ndodhet – ironikisht – pranë masës më të madhe ujore të planetit: Oqeanit Paqësor. Thuhet se qyteti i Kalamës, i vendosur këtu, nuk pa asnjë pikë shiu për 400 vjet, deri në vitin 1972, kur u godit nga një stuhi e papritur. Në disa zona të Atakamës (e cila, ndryshe nga shumë shkretëtira, është një vend i ftohtë), as cianobakteret, organizma fotosintetikë që rriten pranë shkëmbinjve, nuk jetojnë. Kjo është arsyeja pse shkencëtarët e NASA-s studiojnë ekosistemin e saj për ta krahasuar atë me vendet më të pafavorshme në Sistemin Diellor.
6 – Nëse Toka do të ishte një sferë e lëmuar si një kristal, fusha e saj gravitacionale do të ishte uniforme. Realiteti është shumë ndryshe: vargmalet si Himalajet, llogoret oqeanike si Llogore Mariana, uji që rrjedh dhe pllakat e Tokës që lëvizin shkaktojnë anomali gravitacionale, si pozitive ashtu edhe negative. Me satelitët e saj binjakë, misioni GRACE (Eksperimenti i Rimëkëmbjes së Gravitetit dhe Klimës) i NASA-s po hartëzon fushën gravitacionale të Tokës me saktësi të madhe (një paraqitje në imazh).
7 – Tetëmbëdhjetë mijë vjet më parë, gjatë kulmit të përparimit më të fundit akullnajor në planetin Tokë, akulli bllokoi aq shumë ujë sa nivelet e detit ranë 120 metra, duke ekspozuar pjesë të mëdha të shtratit të detit. Por në të kaluarën, nivelet e detit kanë përjetuar edhe disa faza “rritjeje”, duke arritur deri në 70 metra më lart se sa janë tani. Gjatë periudhës së fundit ndërakullnajore – e cila përfundoi 10,000-15,000 vjet më parë – ato ishin 5-7 metra më të larta se sa janë tani.
8 – Pasi të shterojë furnizimin me hidrogjen, Dielli do të shembet nën gravitetin e vet, duke u transformuar në një gjigant të kuq 100 herë më të madh dhe 2,000 herë më të ndritshëm. Gjatë këtij procesi, i cili ka të ngjarë të ndodhë pas 5 miliardë vjetësh, Toka do të avullohet. Arratisja para se të ndodhë kjo mund të kërkojë teknologji dhe burime që aktualisht nuk i zotërojmë (le të jemi të qartë: ku mund të shkojmë?). Por sipas disa parashikimeve, një yll mund të mbërrijë për të shpëtuar planetin tonë, duke prishur orbitën e Tokës dhe duke e ndarë planetin blu nga Dielli. Fatkeqësisht, në atë pikë, Tokësorët do të ngrinin për vdekje…
9 – Ekzistojnë dy trupa të tjerë qiellorë me orbita afër Tokës që shpesh quhen – megjithëse gabimisht – “hëna”. Njëri prej tyre është asteroidi 3753 Cruithne. I zbuluar në vitin 1986, ai rrotullohet rreth Diellit, por me një shpejtësi të ngjashme me atë të Tokës: kjo është arsyeja pse shkëmbi hapësinor duket se po “ndjek” planetin tonë. Ndërhyrësi i dytë është asteroidi 2002 AA29, i cili rrotullohet rreth Diellit një herë në vit në një shteg në formë patkoi që e afron atë me Tokën një herë në 95 vjet.
10-Nuk është thjesht një figurë e të folurit: ekziston një arsye e saktë shkencore pas ndjesisë së qetësisë përpara se të shpërthejë ferri – duke folur meteorologjikisht. Kur formohet një stuhi, ajri i ngrohtë dhe i lagësht tërhiqet nga atmosfera përreth dhe shtyhet drejt reve më të larta të stuhisë që po afrohet, të cilat mund të jenë deri në 16 kilometra të larta. Ajri më pas zbret në tokë, më i butë dhe më i thatë, dhe për këtë arsye më i qëndrueshëm. Kjo është arsyeja pse njerëzit që jetojnë në zonën ku një stuhi është gati të godasë përjetojnë këtë ndjesi të papritur qetësie.
Burimi: focus.it/ Nga Elisabetta Intini/ Përgatiti për botim: L.Veizi
